॥देवी अपराध क्षमापन स्तोत्र॥

    13-Feb-2025
Total Views |

devi aparadha kshamapana stotram
 
आई आणि तिच्या बाळाचे नाते हे वेगळेच असते. आई जगात कुठेही असली, तरी तिचे पूर्ण लक्ष तिच्या बाळावरच असते. बाळालाही तिच्या आईच्या अस्तित्वाचाच आधार वाटत असतो. कोणत्याही संकटात आई त्याच्या मागे उभी असेल, तर कोणत्याही संकटाला थेट भिडण्याचे सामर्थ्य त्यात येते. हेच आई आणि बाळाच्या नात्याला आधार मानत परमममतामयी असलेल्या जगदंबेच्या चरणी आचार्य शंकराचार्य अपराधांबद्दल क्षमा मागताना, संपूर्ण कृपा आणि स्नेहाचा वर्षाव करण्याचा हट्टच या स्तोत्रात लहान बाळासारखा करत आहेत. त्याचा हा भावानुवाद...
 
आदि शंकराचार्य विरचित ‘देवी अपराध क्षमापन स्तोत्र’, हे शरणागत भाव दर्शवणारे अत्यंत भावगर्भ आणि सुंदर काव्य आहे. दुर्गासप्तशती पठण करणारे साधक, पाठ संपला की पाठ करताना काही चूक झाली असेल, तर देवीचा कोप होऊ नाही, म्हणून याचे पठण करतात.
 
न मन्त्रं नो यन्त्रं तदापि च न जाने स्तुतिमहो
न चाह्वानं ध्यानं तदापि च न जाने स्तुतिकथाः।
न जाने मुद्रास्ते तदापि च न जाने विलपनं
परं जाने मातस्त्वदनुसरणं क्लेशहरणम्॥१॥
 
जगन्माते, मला तुझ्यासाठी रचले गेलेले मंत्र माहीत नाहीत. त्यांचे पठण कसे करावे, याचे ज्ञान नाही. तुझ्या उपासनेसाठी वापरली जाणारी विविध यंत्रे आणि त्यांच्या पूजापद्धती, यांची मला काहीही कल्पना नाही. तुझी स्तुती करून तुला प्रसन्न करून घ्यावे, ही बुद्धीदेखील मला नाही. आवाहन करून तुला बोलावावे, तुझे ध्यान कसे करावे आणि ध्यानातून तुझ्याशी कसे एकरूप व्हावे, याबद्दल मला काहीच ज्ञात नाही. तुझ्या कर्तृत्वाच्या स्तुतीप्रद कथा मला माहीत नाहीत. साधक विविध मुद्रांद्वारे तुझ्या चरणी लीन होतात. त्या मुद्रांबद्दलही मला काहीही माहीत नाही. शरणागत भाव चित्ती आणून तू त्यांना प्रसन्न होशील, या आशेने जे साधक तुझी करुणा भाकतात, तसा विलाप करण्यातही मला काही स्वारस्य नाही. पण मला एक गोष्ट नक्की माहीत आहे की, मी तुझ्या मार्गावर चाललो, तुझ्या सहवासात राहिलो की माझे क्लेश, दैन्य, दुःख नक्कीच नष्ट होते.
 
विधेरज्ञानेन द्रविणविरहेणालसतया
विधेयाशक्यत्वात्तव चरणयोर्या च्युतिरभूत्।
तदेतत्क्षन्तव्यं जननि सकलोद्धारिणि शिवे
कुपुत्रो जायेत क्वचिदपि कुमाता न भवति॥२॥
 
तुझी पूजा कशी करायची याची निश्चित माहिती नसल्याने, मी दीन आणि आळशी असल्याने, आजवर मला तुझी उपासना करणे शक्य झाले नाही. मी तुझ्या कृपाळू चरणांना अंतरलो. परंतु, तरीही तू मात्र, तुझी कृपादृष्टी सतत माझ्यावर ठेव. कारण, हे कल्याणमयी माते, कुपुत्र जन्माला येऊ शकतो. परंतु, कुमाता कधीही असू शकत नाही.
 
पृथिव्यां पुत्रास्ते जननि बहवः सन्ति सरलाः
परं तेषां मध्ये विरलतरलोऽहं तव सुतः।
मदीयोऽयं त्यागः समुचितमिदं नो तव शिवे
कुपुत्रो जायते क्वचिदपि कुमाता न भवति॥३॥
 
जगन्माते, सगळे स्त्रीपुरुष ही तुझीच संताने आहेत. ते बिचारे अत्यंत सरळ आणि पापभिरू वृत्तीचे आहेत. त्यांच्यात मी एकच अत्यंत वेगळा असा, अतिचंचल स्वभावाचा आहे. पण म्हणून तू माझा त्याग करू नकोस. कारण कुपुत्र जन्माला येऊ शकतो. परंतु, कुमाता कधीही असू शकत नाही.
 
जगन्मातर्मातस्तव चरणसेवा न रचिता
न वा दत्तं देवि द्रविणमपि भूयस्तव मया।
तथापि त्वं स्नेहं मयि निरुपमं यत्प्रकुरुषे
कुपुत्रो जायेत क्वचिदपि कुमाता न भवति॥४॥
 
इतर साधक तुझ्या चरणी सतत लीन राहतात. तुझी नित्य उपासना करतात. तुझ्या चरणी कर्मकांडरूपी उपासनेची सेवा सतत करत राहतात. काही साधक, यथाशक्ती यथामती तुझ्यासाठी द्रव्यदान करत राहतात. मी यापैकी काहीही केले नाही. परंतु, तरीसुद्धा तू मला अंतरली नाहीस, तुझी माझ्यावरील कृपादृष्टी कमी झाली नाही. इतकेच काय,तुझ्या मायेचा वर्षावही माझ्यावर सतत चालू असतो. कारण, कुपुत्र जन्माला येऊ शकतो. परंतु, कुमाता कधीही असू शकत नाही.
 
परित्यक्ता देवा विविधविधसेवाकुलतया
मया पञ्चाशीतेरधिकमपनीते तु वयसि।
इदानीं चेन्मातस्तव यदि कृपा नापि भविता
निरालम्बो लम्बोदरजननि कं यामि शरणम्॥५॥
 
मी आजवरच्या आयुष्यात विविध देवांची देवतांची उपासना केली. ज्यावेळी ज्या देवाची उपासना करण्याची बुद्धी झाली, त्यावेळी त्या त्या देवाची उपासना केली. असे करत करत मी आयुष्याच्या ८५व्या वर्षात पदार्पण केले आहे. अर्थात ८४ लक्ष योनींचा प्रवास करून, मानवी देह मिळविला आहे. ही सगळी पूजा उपासना व्यर्थ होती, याची जाणीव मला आज होते आहे. कारण, या सर्व देवी-देवतांच्या उपासनेने मला हवे असणारे काहीही मिळू शकले नाही. तुझ्या उपासनेशिवाय मला तरणोपाय नाही आणि माझ्या इच्छापूर्तींची ताकद फक्त तुझ्यात आहे, याची जाणीव मला झालेली आहे. आता या परिस्थितीत जर तू माझ्यावर कृपादृष्टी वळवली नाहीस, तर हे लंबोदर गजाननाच्या माते, तूच मला सांग, मी कुणाला शरण जाऊ?
 
श्वपाको जल्पाको भवति मधुपाकोपमगिरा
निरातङ्को रङ्को विहरति चिरं कोटिकनकैः।
तवापर्णे कर्णे विशति मनुवर्णे फलमिदं
जनःको जानीते जनानि
जपनीयं जपविधौ॥६॥
 
ज्या व्यक्तीच्या कानावर तुझे नुसते मंत्रोच्चार पडतात ती व्यक्ती, अगदी अत्यंत निष्कांचन असला तरीही तो मधप्राशन करू लागतो, असे तुझ्या उपासनेचे महात्म्य आहे. दारिद्—याने पिचलेला गरीब माणूसही कोट्यधीश होतो, अशा अशक्य, अप्राप्य गोष्टी सामान्य मानवांनादेखील साधतात आणि हे केवळ मंत्रोच्चार ऐकण्याचे फळ आहे. या गोष्टींची कल्पनासुद्धा करणे अशक्य आहे की, जे जप-तपासह तुझी दीर्घ उपासना करतील, त्या सामान्यांचे भाग्य तर किती आणि कसे उजळेल!
 
चिताभस्मालेपो गरलमशनं दिक्पटधरो
जटाधारी कण्ठे भुजगपतिहारी पशुपतिः।
कपाली भूतेशो भजति जगदीशैकपदवीं
भवानि त्वत्पाणिग्रहणपरिपाटीफलमिदम्॥७॥
 
ज्याने सर्वांगाला स्मशानातील चितेचे भस्म विलेपन केले आहे, जो अन्न समजून विष भक्षण करतो. जो दिगंबर आहे, अर्थात दिशा हेच ज्याचे वस्त्र आहे, असा जो अवधूत आहे. ज्याच्या केसांच्या जटा झालेल्या आहेत. ज्याने गळ्यात सापांची माळ घातलेली आहे. जो बैलावर बसून फिरतो, अर्थात ज्याचे वाहन वृषभ आहे, अशा सर्व दृष्ट्या निर्गुणाच्या कपाळी जगदीश, ही विश्वातील सर्वश्रेष्ठ पदवी आहे. कारण, त्याची पात्रता एकच आहे की, त्याने तुझे पाणिग्रहण केलेले आहे. अर्थात, तू त्याचा हात धरून, त्याची पत्नी झालीस आणि अशा निर्गुणाचे भाग्य उजळले. लोक त्याला जगदीश विश्वनाथ समजून, त्याची पूजा करू लागले.
 
न मोक्षस्याकाङ्क्षा भवविभववाञ्छापि च न मे
न विज्ञानापेक्षा शशिमुखि सुखेच्छापि न पुनः।
अतस्त्वां संयाचे जननि जननं यातु मम वै
मृडानी रुद्राणी शिव शिव भवानीति जपतः॥८॥
 
हे चंद्रमुखी माते! मला मोक्ष नको आहे. मला विज्ञान आणि प्रापंचिक जगातील भौतिक सुखांना जाणून घेण्याची अभिलाषा उरलेली नाही. आता मला तू एकच इच्छापूर्तीचा वर दे, की माझे उर्वरित आयुष्य ‘मृडानी, रुद्राणी, शिव, शिव भवानी’ असा अजपाजप करण्यात व्यतीत होऊ दे.
 
नाराधितासि विधिना विविधोपचारैः
किं रुक्षचिन्तनपरैर्न कृतं वचोभिः।
श्यामे त्वव यदि किञ्चन मय्यनाथे
धत्से कृपामुचितमम्ब परं तवैव।९॥
 
हे श्यामवर्णे माते, विविध उपचार करून मी तुझी पूजा तर केली नाहीच, उलट अत्यंत कठोर शब्दांनी मी तुझी निर्भत्सना केली. मी अशा शब्दांचा वापर केला, ज्याने कोणीही दुखावेल. मी तुझ्या क्षमतेवर संशय घेतला. स्वतः निराधार असूनही, मी तुझ्यावर अनेक आरोप केले आणि तरीही माझ्यावरील तुझी कृपादृष्टी अक्षय्य आहे. माझे असे वर्तन असूनही, तुला तुझे हे करुणामयी वागणे अत्यंत शोभून दिसते. कारण, तू माझी आई आहेस.
 
आपत्सु मग्नः स्मरणं त्वदीयं
करोमि दुर्गे करुणार्णवेशि।
नैतच्छठत्वं मम भावयेथाः
क्षुधातृषार्ता जननीं स्मरन्ति॥१०॥
 
हे दुर्गामाते, मी संकटात बुडालो की लगेच तुझी आळवणी सुरू करतो. हा माझा स्वार्थ आहे, असे समजू नकोस. कारण, हे दयासागर माते, प्रत्येक लहान बालकाला तहान आणि भूक लागली की, लगेच त्याला आईची आठवण येते. अन्यथा तोवर ते खेळण्यात रममाण झालेले असते. अर्थात, मी प्रापंचिक खेळात रममाण होतो. परंतु, संकटात बुडालो की, मी तुझी करुणा भाकणार आणि तू आई आहेस तूच येऊन माझे संकट हरण कर, असे मागणेही मागणार.
 
जगदम्ब विचित्रमत्र किं परिपूर्णा
करुणास्ति चेन्मयि।
अपराधपरम्परावृत्तं न हि
माता समुपेक्षते सुतम्॥११॥
 
हे जगदंबे, ही किती विचित्र गोष्ट आहे की, मी असा दोषांनी परिपूर्ण असतानासुद्धा, तुझा सतत माझ्यावर कृपावर्षाव चालू असतो. मुलाने कितीही अपराध केले, तरी आई काही मुलाचा त्याग करत नाही, हेच सत्य आहे.
 
मत्समः पातकी नास्ति पापघ्नी त्वत्समा न हि।
एवं ज्ञात्वा महादेवि यथा योग्यं तथा कुरु॥१२॥
 
या जगात माझ्यासारखी महापापी व्यक्ती दुसरी कोणीही असणार नाही आणि जगात, तुझ्याइतकी महापातकांचासुद्धा नाश करण्यास समर्थ दुसरी कोणीही नाही. त्यामुळे हे ध्यानात घेऊन तू तुला योग्य वाटेल, ते कर. अर्थात, माझ्यासारख्या पापी व्यक्तीचासुद्धा उद्धार कर. 
 
 
 
 
 
 सुजीत भोगले 
अग्रलेख
जरुर वाचा

Email

admin@mahamtb.com

Phone

+91 22 2416 3121