कोवीदार ध्वज आणि धर्मपरंपरा

एखाद्या चिन्हाच्या छोट्याशा चित्रातून मोठा आशय सांगितला जातो. अशी कितीतरी चिन्ह आपल्याला आजूबाजूला पाहायला मिळतात. सहज बाहेर पडलो तर चौकातला लाल-पिवळा-हिरवा सिग्नल कधी थांबायचे आणि कधी चालायचे ते सांगतो. मर्सिडिझचा लोगो गाडीची ओळख सांगतो. खाद्यपदार्थांवरील हिरवा ठिपका तो पदार्थ शाकाहारी असल्याचे दर्शवतो. लाल क्रॉसचे चिन्ह दवाखाना किंवा औषधाचे दुकान सुचवतो. अशा लहानशा चिन्हांचा वापर करून माणूस मोठा संदेश अचूकपणे देऊ शकतो.

शुंग राजाच्या सैनिकाच्या हातात असलेला गरुडध्वज

विष्णूच्या भक्तांना प्रिय असलेले - गरुड आणि हनुमान - भारताबाहेरील विष्णू भक्तांमध्ये देखील अतिशय प्रिय होते. कंबूज देशाच्या म्हणजे कंबोडियाच्या खमेर घराण्यातील प्रसिद्ध राजा होता सूर्यवर्मा दुसरा. या विष्णुभक्त राजाने सर्वांत मोठे विष्णूचे मंदिर बांधले. त्या अंकोर वाट मंदिरात त्याने रामायणाची, महाभारताची, समुद्रमंथनाची चित्रे अंकित करवून घेतली. त्यामध्ये एक चित्र आहे राजाच्या मिरवणुकीचे. त्या मिरवणुकीमध्ये राजाचे दोन ध्वज दिसतात - कपिध्वज आणि गरुडध्वज!

विष्णूचे वाहन असलेला, अफाट शक्तिशाली आणि वेगवान गरुड अनेक राज्यांचा ध्वज होता. विष्णुभक्त राजांनी गरुडध्वज फडकावला. गरुडासारखा शक्तिशाली आणि वेगवान असलेला हनुमानसुद्धा तितकाच लोकप्रिय होता. विष्णूचा अवतार असलेल्या रामाचे वाहन म्हणजे हनुमान. गरुडाप्रमाणे उडणारा हनुमान. राम ज्याचा आदर्श होता, त्या अर्जुनाच्या रथावर हनुमानाचा ध्वज होता. कृष्णाने गीता सांगितली ती हनुमंताच्या ध्वजाच्या खाली. अर्थात रामाच्या कृपाछत्राच्या खाली!

 

एष वै सुमहान् श्रीमान्

विटपी सम्प्रकाशते|

विराजत्य् उद्गत स्कन्धः

कोविदार ध्वजो रथे ॥ २-९६-१८

हा श्रीमान, भव्य, दिव्य असा कोविदार वृक्षाचा ध्वज रथावर स्थापित आहे.

 अगदी अलीकडे अनेक संस्थानांच्या ध्वजावर गरुडाचे चिन्ह होते. जसे या कोटा संस्थानाच्या ध्वजावर दिसत आहे.

राम-रावण युद्धात रावण त्याच्या रथात आरूढ होऊन रणांगणात आला. त्याच्या रथावरील ध्वजावर मानवी शिराचे चित्र होते (ध्वजं मनुष्यशीर्षन्). कदाचित रावणाच्या ध्वजावर मानवी कवटी असावी असे वाटते. युद्धात लक्ष्मणाने बाण मारून त्याच्या ध्वजाच्या चिंध्या चिंध्या करून टाकल्याचे वर्णन वाल्मिकींनी केले आहे.

तैः सायकैर्महावेगै रावणस्य महाद्युतिः|

ध्वजं मनुष्यशीर्षन् तु तस्य

चिच्छेद नैकधा ॥ ६-१००-१४

गुप्त सम्राट समुद्रगुप्तच्या नाण्यावर डावीकडे दिसणारा गरुडध्वज

इतयातच रामजन्मभूमी मंदिरावर कोविदार ध्वजाची पुनर्स्थापना झाली. रामरायाच्या अयोध्येत पुन्हा कोविदार ध्वज झळकला, ही आपल्यासाठी अतिशय आनंदाची गोष्ट आहे. या ध्वजावर - सूर्य, ॐ आणि कोविदार वृक्ष आहेत. अनेक वर्षांनी रामाचा ध्वज पुन्हा फडकत आहे.

राम म्हणजे मूर्तिमंत धर्म. त्यामुळे रामाचा ध्वज हाच धर्माचा ध्वज आहे. सनातन हिंदू धर्माचा ध्वज आहे. हा ध्वज जेव्हा रामाच्या मंदिरावर चढवला गेला, तेव्हा हिंदू धर्माच्या ध्वजाचेच जणू आरोहण झाले आणि म्हणूनच हा क्षण एका यज्ञाची पूर्णाहुती असली तरी एका नवीन पर्वाची सुरुवात सुद्धा आहे. ही घोषणा आहे! रामराज्याच्या पर्वाची सुरुवात आहे. रामराज्यात प्रत्येकजण आपापले कर्म निष्ठेने, तत्परतेने, आनंदाने आणि कौशल्याने करतो. रामराज्यात सर्व प्राणीमात्रांसाठी हितकारक असलेलेच कर्म केले जाते.

सर्वे लक्षणसम्पन्नाः सर्वे धर्मपरायणाः| दशवर्षसहस्राणि रामो राज्यमकारयत्|

उत्तम लक्षणांनी युक्त असलेली प्रजा, रामराज्यात धर्मपरायण असते. प्रत्येकजण- विद्यार्थी, शिक्षक, पालक, बालक, पती, पत्नी, राजा, मंत्री, सैनिक, शेतकरी, कामगार, मालक... प्रत्येक जण आपापल्या धर्माचे पालन करतात. त्या पर्वाची ही सुरुवात आहे. अशा रामराज्याचे सुजाण आणि धार्मिक नागरिक होण्याची शक्ती रामाचा कोविदार ध्वज आपल्याला देईल यात शंका नाही!