साहित्यक्षेत्र लोकाभिमुख होणे गरजेचे : वसंत वसंत लिमये

 

 

 

ही कादंबरी इंग्रजीमध्ये वाचकांच्या भेटीला येत आहे, याचा आनंद आहे. मराठीमध्ये प्रथम लेखन केल्यानंतर, वेगवेगळ्या लोकांनी माझ्याशी संपर्क साधला. त्यांना ही कादंबरी इंग्रजीमध्ये वाचायची तर होतीच, परंतु हा विषय आणखी एका मोठ्या वाचकवर्गापर्यंत न्यायचा होता, त्या अनुषंगाने या कादंबरीचा अनुवाद झाला आहे. एका अर्थाने आपल्या आजूबाजूचा भोवताल पाहता, न ठरवताही कादंबरी योग्य वेळी लोकांपर्यंत पोहोचते आहे.

 

 

‘टार्गेट असद शाह’ या कादंबरीचं विचारबीज अनेक वर्षांपासून मनामध्ये होतं. यानंतर त्या अनुषंगाने मी जो अभ्यास केला, त्यावरून मी कथानक रचलं. वाचकांना ते वास्तवदर्शी वाटलं. मात्र, आताच्या घडीला आपल्या अवतीभोवती दहशतवादाचे वास्तव उघडकीस येत आहे. त्यामुळे हे सारं हादरवून टाकणारं आहे, असे मी म्हणेन. पंतप्रधानांच्या जीवाला धोका असू शकतो, हे मी कल्पनेत साकारले होते. मात्र, याचे वास्तव आपल्याला आता बघायला मिळते आहे.

 

 

१९७३ साली मी ‘आयआयटी’मध्ये उच्च शिक्षण घेत होतो. त्यावेळेला ‘डे ऑफ द जॅकल’ ही कादंबरी फार गाजली आणि डोयात एक किडा घुसला. मात्र, ‘विश्वस्त’ या कादंबरीनंतरच ‘टार्गेट असद शाह’ आकार घेत गेली. आपल्या साहित्यामध्ये याची मांडणी होत नाही, याचे एक कारण म्हणजे आपल्याला दहशतवादाची व त्यातील आंतरराष्ट्रीय राजकारणाची, त्याच्या आपल्यावर होणार्‍या परिणामांची पुरेशी जाणीव नाही. तो आपल्या अनुभवविश्वाचा भाग नाही. बाजूच्या देशामध्ये फोफावणारा दहशतवाद आणि भ्रष्टाचाराच्या माध्यमातून ही विषवल्ली वाढू देणारे लोक हे देश विकायला निघाले आहेत. एखाद्-दुसरी घटना घडली की आपल्याला याबद्दलचं वास्तव कळतं; मात्र या अराजकाचे मूळ अत्यंत खोल पसरलेले आहे, हे आपण लक्षात घेत नाही.

 

 

मला असं वाटतं की, अनुवादाच्या बाबतीत जी एका प्रकारची उदासीनता आहे, ती मारक आहे. ‘कशासाठी हे करायचे, एवढे पैसे का खर्च करायचे,’ अशा अनेक गैरसमजुतींमध्ये लोक अडकलेले असतात. इतिहासलेखनाच्या बाबतीत आपण मागे का पडलो, तर आपला इतिहास हा इंग्रजीमध्ये इतर भाषांमध्ये लिहिलाच गेला नाही म्हणून. आपल्याकडे उदय कुलकर्णी आता इंग्रजीमध्ये मराठ्यांचा इतिहास लोकांसमोर आणतात. त्या अनुषंगाने इतिहासाचे यथार्थ दर्शन सगळ्यांना होतं. आज सोशल मीडियाच्या माध्यमातून मोठ्या प्रमाणात पुस्तक लोकांपर्यंत पोहोचतात. अनेक मराठी मुलं-मुली अशी आहेत, ज्यांची ‘प्रेफर्ड लँग्वेज’ ही इंग्रजी आहे. याचा अर्थ ते मराठीचा दुस्वास करतात असे नाही; पण त्यांना इंग्रजीमध्येसुद्धा वाचन करायचं आहे. आता त्यासाठी आपल्याला लक्षपूर्वक प्रयत्न करावे लागतील. आपलं जे समृद्ध साहित्य आहे, ते इतर भाषांमध्ये लोकांपर्यंत कसं पोहोचेल, यासाठी काम करायला लागेल.

 

 

खरं तर इतया सगळ्या गोष्टी एकत्र मॅनेज होत नाहीत. एका वेळेला एक किंवा दोन गोष्टी समांतर सुरू असतात. उदाहरणार्थ, गिर्यारोहण आणि छायाचित्र. यामुळे अनुभवविश्वाची खोली रुंदावते. आपण जे प्रत्यक्षात अनुभवतो, त्याचा वापर नंतर लिखाणामध्ये होतो. काळाच्या ओघात माझी माध्यम बदलत गेली, असं मी म्हणेन. वेगवेगळ्या गोष्टींचे अनुभव घेत, नंतर त्याचा वापर तुम्ही तुमच्या अभिव्यक्तीच्या वेगवेगळ्या माध्यमांमध्ये करू शकता.

 

 

मागील २० वर्षांमध्ये माध्यमे मोठ्या प्रमाणात वाढली आहेत. व्यक्त होण्याला कुठल्याही प्रकारचे बंधन राहिले नाही, आपल्या अवतीभोवती आमूलाग्र बदल झाले. या अनुषंगाने मला असं वाटतं की, आपल्याकडचं साहित्य क्षेत्र जास्तीत जास्त लोकाभिमुख व्हायला हवं. लोकांपर्यंत पोहोचायला हवं. जुन्या संकल्पनांना किंवा विचारांना आता थारा नसेल, वाचक आपल्यापर्यंत येत नसतील, तर आपल्याला वाचकांपर्यंत जावं लागेल. याच्यातल्या सर्वांत महत्त्वाचा भाग म्हणजे लिखाणामागचं संपादन. ही संपादकीय प्रक्रिया साहित्यकृतीमध्ये अत्यावश्यक असते. साहित्यातल्या वेगवेगळ्या घटकांची भूमिका आज बदललेली आहे, ही बदललेली भूमिका लक्षात घेणे गरजेचे आहे. त्यामुळे एकूणच साहित्यव्यवस्थेने कात टाकण्याची गरज आहे, असं मला वाटतं.