झोहो ‘आत्मनिर्भर भारता‌’चे यश

रशिया-युक्रेन युद्धादरम्यान रशियावर लादलेल्या निर्बंधांमध्ये अमेरिकेच्या अनेक संगणक प्रणाली सेवा देणाऱ्या कंपन्यांनीही त्यांची सेवा खंडित केली. त्यामुळे जगामध्ये या क्षेत्रातही आत्मनिर्भरतेची गरज अधोरेखित झाली. सध्या ट्रम्प यांचे निर्बंध आणि व्यापारीशुल्काबाबतचा आग्रह बघता, भारतात ‌‘झोहो‌’ या कंपनीकडे पर्याय म्हणून बघितले जात आहे. हे कंपनीचे उद्योग प्रारूप नेमके काय, तिचा प्रवास, उत्पादने यांचा घेतलेला आढावा...

'वसुधैव कुटुम्बकम्‌‍‌’ ही भारताची संस्कृती असून,भारताच्या कामगिरीचा प्रभाव सध्या संपूर्ण जगावर पडत आहे. जगाच्या कल्याणासाठी भारताचे मोठे योगदान आहे. दि. 12 मे 2020 रोजी पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी ‌‘आत्मनिर्भर भारत‌’ अभियानाची हाक दिली. स्वावलंबी भारत पाच स्तंभांवर उभा असेल. अर्थव्यवस्था, पायाभूत सुविधा, 21व्या शतकातील तंत्रज्ञानाद्वारे चालविलेल्या व्यवस्थांवर आधारित पद्धत, व्हायब्रंट डेमोग्राफी (युवासामर्थ्य) आणि मागणी. याद्वारे आमच्या मागणी आणि पुरवठा साखळीची ताकद संपूर्ण क्षमतेने वापरली जावी. त्यामुळे सध्याच्या वैश्विकरणाच्या जमान्यात, जागतिक पुरवठा साखळीत आपल्याला महत्त्वाची भूमिका निभावता येईल. पूव आपण अनेक गोष्टींसाठी दुसऱ्या देशांवर अवलंबून होतो. उदाहरणार्थ खेळणी, इलेक्ट्रॉनिक वस्तू किंवा अगदी काही औषधेसुद्धा बाहेरून आयात लागत होती. पण, जेव्हा कोरोनासारख्या संकटामुळे लक्षात आले की, जर आपण दुसऱ्यांवरचे अवलंबित्व आपल्याला पंगू करणारे ठरत असल्यानेच ‌‘आत्मनिर्भर‌’ होणे खूप महत्त्वाचे आहे.

हेच अनेक प्रकारे संगणक प्रणाली (सॉफ्टवेअर) विषयीही म्हणता येईल. आपण जरी संगणक प्रणाली निर्यात व सेवा क्षेत्रांत अग्रेसर असलो, तरी हाताच्या बोटावर मोजण्याइतकीच संगणक प्रणाली (सॉफ्टवेअर प्रोडक्ट) भारतात पूर्णपणे विकसित झाली आहे. आता हे चित्र नक्कीच बदलले आहे आणि कारण आहे ‌‘झोहो.‌’ ‌‘झोहो‌’ने अलीकडे अनेक यशस्वी बहुराष्ट्रीय सॉफ्टवेअर उद्योगांना आव्हान दिले आहे. ‌‘झोहो‌’ ही एक भारतीय बहुराष्ट्रीय कंपनी आहे, जी व्यवसायासाठी आवश्यक वेबवर चालणारी टूल्स आणि सॉफ्टवेअर विकसित करते. ‌‘झोहो वन‌’ या पॅकेजद्वारे 45 हून अधिक ॲप्स मिळतात. यामुळे सीआरएम, मार्केटिंग, अकाऊंटिंग, एचआर, प्रोजेक्ट मॅनेजमेंट आणि इतर आवश्यक कार्ये एका ठिकाणी करणे शक्य होते. हे ॲप्स वेब, डेस्कटॉप आणि मोबाईलवर सहजगत्या वापरता येतात.

‌‘झोहो‌’ची पार्श्वभूमी

चेन्नई शहरांमधील एका छोट्या अपार्टमेंटमधून सुरुवात करून, ‌‘झोहो‌’ ही यशस्वी झालेली एक कंपनी आहे. ही कंपनी वेबआधारित बिझनेस टूल्स (व्यवसाय साधने) पुरवणारी एक अग्रणी कंपनी म्हणून उदयास आली. व्यवसायाचे संपूर्ण कामकाज क्लाऊडवरून चालवण्यासाठी लागणारे सर्व प्रमुख ॲप्लिकेशन्स, ती एकाच क्लाऊड प्लॅटफॉर्मवर पुरवते. ‌‘झोहो‌’ची स्थापना श्रीधर वेम्बू यांनी केली. कंपनीची सुरुवातीला ‌‘ॲडव्हेंटनेट इंक‌’ (AdventNet, Inc.) या नावाने, अमेरिकेतील न्यू जस येथे नोंदणी झाली. श्रीधर वेम्बू यांनी ‌‘आयआयटी‌’ मद्रासमधून पदवी आणि अमेरिकेतून ‌‘पीएच.डी.‌’ पूर्ण केल्यानंतर, हा व्यवसाय सुरू केला.

‌‘झोहो‌’ने 2005 साली ‌‘झोहो कस्टमर रिलेशनशिप मॅनेजमेंट‌’ (CRM²) प्लॅटफॉर्ममार्फत आपला प्रवास सुरू केला आणि आता या कंपनीने, व्यवसायाच्या आणि एंटरप्राईजच्या सर्व विभागांमध्ये विस्तार केला आहे. आज ‌‘झोहो‌’मध्ये चार हजार कर्मचारी कार्यरत असून, कंपनीचे मुख्यालय कॅलिफोर्नियामध्ये आहे. तसेच, तिची कार्यालये सिंगापूर, जपान, चीन आणि भारतामध्येदेखील आहेत. ‌‘झोहो वन‌’ नावाचे एंटरप्राईज स्तरीय सबस्क्रिप्शनदेखील ग्राहकांना घेता येते. ‌‘झोहो वन‌’मध्ये ‌‘झोहो‌’चे 40 ॲप्लिकेशन्स एकत्रितपणे समाविष्ट आहेत, जे व्यवसायासाठी एक जोडलेले ऑपरेटिंग सिस्टम तयार करतात. जगभरातील 180 हून अधिक देशांमध्ये, या प्लॅटफॉर्मचे 50 दशलक्षांहून (पाच कोटींहून) अधिक वापरकर्ते आहेत.

झोहो : व्यवसाय मॉडेल

‌‘इंजिनिअरिंगद्वारे मार्केटिंग‌’ हे ‌‘झोहो‌’चे अंतिम व्यवसाय प्रारूप आहे. यामुळे लोकांना कोणतेही सुरुवातीचे शुल्क न घेता, त्यांचे ॲप्लिकेशन्स वापरण्याची संधी मिळते आणि कंपनी जाहिरातींद्वारे कमाई करत नाही. 2024 सालापर्यंत कंपनीमध्ये 17 हजारांहून अधिक कर्मचारी असून, ‌‘फोर्ब्स‌’च्या मार्च 2025 सालच्या अहवालानुसार ‌‘झोहो‌’चे 2024 या वर्षातील उत्पन्न अंदाजे 12 हजार, 525 कोटी रुपये इतके आहे.

या यशस्वी व्यवसाय प्रारुपामागे केवळ त्यांच्या उत्पादनांची गुणवत्ता आहे. त्यांच्या ‌‘फ्रीमियम मॉडेल‌’मुळे ते तुम्हाला सुरुवातीला विनामूल्य साईन-अप करण्याची परवानगी देतात आणि त्यानंतर गरज असल्यास त्यांच्या प्रीमियम अपग्रेड कार्यक्रमासाठी विशिष्ट शुल्क आकारतात. ‌‘झोहो‌’ आपल्या नफ्याच्या सुमारे 50 टक्के रक्कम, प्रथम नवीन प्रकल्पांमध्ये खर्च करण्यास किंवा पुन्हा गुंतवण्यास प्राधान्य देते. ‌‘झोहो‌’चा एकूण खर्च स्वाभाविकपणे कमी असतो कारण, कंपनीचा नेहमीच असा विचार असतो की, उत्पादने स्वतः बोलली पाहिजेत (उत्पादनांनी स्वतःची जाहिरात केली पाहिजे) आणि त्यामुळे ती मार्केटिंगवर पाच टक्क्यांपेक्षा जास्त खर्च करणे टाळते.

‌‘झोहो‌’चे मुख्य फायदे

वापरण्यास सोपे : ‌‘झोहो‌’चे सगळे ॲप्स अतिशय युजर फ्रेण्डली आहेत. ट्युटोरियल्स आणि व्हिडिओ मार्गदर्शने असल्याने शिकणे सुलभ आहे.
इतर लोकप्रिय ॲप्स, प्रोग्रॅम्सशी सहज इंटिग्रेशन : 500 हून अधिक ॲप्सशी सहज जोडता येते. उदा. मायक्रोसॉफ्ट 365, गुगल वर्कप्लेस वगैरे.

कस्टम रिपोर्टिंग आणि ॲनालिटिक्स : आपल्या व्यवसायासाठी आवश्यक डेटा कस्टम डॅशबोर्डमध्ये पाहता येतो, रिपोर्ट्स मिळतात.
ऑटोमेशन : विक्री आणि मार्केटिंगसाठी ऑटोमेटेड टास्क्स, फॉलोअप्स, लीड स्कोअरिंग.

मूल्य-अनुपातानुसार योजना : ‌‘झोहो‌’ची किंमत इतर मोठ्या कंपन्यांच्या तुलनेत कमी आहे आणि फ्री ट्रायल प्लानसुद्धा उपलब्ध आहे.

मोबाईल सपोर्ट : ॲण्ड्रॉईड व ॲपल आयोससाठी सगळे प्रमुख ॲप्स उपलब्ध आहेत.

भविष्यातील योजना (तंत्रज्ञान व व्यूहात्मक)

‌‘झोहो‌’च्या भविष्यातील योजना तंत्रज्ञान व व्यूहात्मक दृष्टिकोनातून अत्यंत महत्त्वाकांक्षी आणि नवोन्मेषी अशाच आहेत. या योजनांमध्ये ‌‘एआय‌’ एजंट, आयओटी सक्षम सोल्यूशन्स, सिक्युरिटी, नो-कोड-लो-कोड डेव्हलपमेंट, जगभरातील विस्तार आणि दीर्घकालिक पायाभूत संशोधनाचा समावेश होतो. एजेन्टिक एआय पारंपरिक मोठ्या ‌‘जनरेटिव्ह एआय‌’ प्रारुपांच्या बदल्यात, ‌‘झोहो‌’ विशिष्ट छोट्या आणि उद्योगकेंद्रित ‌‘एआय‌’ एजंट तयार करत आहे. हे एजंट विविध बिझनेस टास्कसाठी वापरण्यात येतात उदा, ऑटोमेटेड रिपोर्टिंग, सिक्युरिटी आणि रियल-टाईम डिसिजन मेकिंग

आयओटी-सक्षम सोल्यूशन्स : मॅन्युफॅक्चरिंग, स्मार्ट बिल्डिंग्स, एनज मॅनेजमेंट या क्षेत्रांत वापर व वाढ.

ओपन एपीआय आणि थर्ड-पाट इंटिग्रेशन : ‌‘झिया एआय‌’च्या माध्यमातून विविध थर्ड पाट ॲप्लिकेशन्सशी कनेक्टिव्हिटी आणि आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स मिळवता येते.

जगभर विस्तार व लोकल इनोव्हेशन : नवीन डेटा सेंटर्स, स्थानिक कार्यालये, संशोधन केंद्रे आणि स्थानिक समुदाय व विद्यापीठांशी सहकार्य

संयुक्त प्रोजेक्ट्स व स्थानिक भागीदारी : स्टार्टअप्स, शिक्षणसंस्था आणि आर ॲण्ड डी केंद्रात भागीदारीचे आयोजन

ॲडव्हान्स्ड सिक्युरिटी व कम्प्लायन्स टूल्स : लोगो 360 क्लाऊड आणि इंटिग्रेटेड सिक्युरिटी-सोल्यूशन एकत्रित करत, डेटा प्रोटेक्शन व कम्प्लायन्स मजबूत करणे.

भारतीय उद्योग व लघुद्योगांनी ‌‘झोहो‌’ का वापरावे

वापरणे सोपे, किफायतशीर आणि सुरक्षित आहे. हे क्लाऊडवर आधारित असल्याने कुठूनही वापरता येते. मोबाईल ॲप्ससह सहज प्रवेश मिळतो. भारतीय बाजाराच्या गरजेनुसार बनवलेले असल्याने, लघुद्योगांसाठी स्वस्त व सोपे आहे. सर्व डेटा भारतात सुरक्षित ठेवला जातो. त्यामुळे व्यवसाय डिजिटल करण्यासाठी ‌‘झोहो‌’ हा एक उत्तम पर्याय ठरतो.

‌‘झोहो‌’चे प्रसिद्ध वापरकर्ते

‌‘झोहो‌’ची भुरळ पडल्याने, अनेक प्रथितयश त्याचे वापरकर्ते झाले आहेत. भारताचे केंद्रीय माहिती तंत्रज्ञानमंत्री अश्विनी वैष्णव यांनी मायक्रोसॉफ्ट आणि गूगलच्या उत्पादनांऐवजी, त्यांच्या कामासाठी ‌‘झोहो‌’च्या ‌‘स्वदेशी‌’ उत्पादकता प्लॅटफॉर्मचा स्वीकार केला आहे. त्यांनी इतरांनाही भारतीय तंत्रज्ञान उत्पादने वापरण्याचे आवाहन केले आहे. पीयूष गोयल आणि धर्मेंद्र प्रधान यांसारख्या इतर केंद्रीय मंत्र्यांनीही, ‌‘झोहो‌’च्या अरातताई मेसेजिंग ॲपचा आणि इतर प्लॅटफॉर्मचा वापर सार्वजनिकरित्या स्वीकारला आहे. फक्त राजकारणीच नव्हे, तर अनेक उद्योग ‌‘झोहो‌’ वापरतात. भारतातील सर्वांत मोठ्या स्टॉक ब्रोकरेज प्लॅटफॉर्मपैकी एक असलेल्या ‌‘झिरोधा‌’नेही, आपल्या कामकाजासाठी आणि ग्राहक व्यवस्थापनासाठी ‌‘झोहो‌’च्या प्लॅटफॉर्मचा वापर केला आहे.

- डॉ. दीपक शिकारपूर
[email protected]
(लेखक उद्योजक व संगणक साक्षरता प्रसारक आहेत.)