चुका : यशाची गुरुकिल्ली

चुका या जीवनाचा एक अपरिहार्य भाग आहेत आणि आयुष्यात त्या आपण सर्वजण कधी ना कधी करतोच आणि दुसर्‍यांच्याही चुका अनुभवतो. तथापि, चुका सर्वव्यापी असूनही, आपल्यापैकी बरेच जण जेव्हा अशा चुका करतो, तेव्हा अपराधीपणाची आणि लाजिरवाणेपणाची भावना अनुभवतो. जणू ते एखाद्या प्रकारचे आपले वैयक्तिक अपयश किंवा चारित्र्य दोष आहे. पण, जर तुम्हाला सांगितले की, चुका केवळ सामान्य नसून त्या प्रत्यक्षात शिकण्यासाठी आणि वाढीसाठी आवश्यक आहेत तर? “ज्याने कधीही चूक केली नाही, त्याने कधीही काहीही नवीन करण्याचा प्रयत्न केला नाही,” असे प्रख्यात शास्त्रज्ञ अल्बर्ट आइन्स्टाईन यांनी म्हटले आहे. खरं तर, चुका करण्याच्या शास्त्राने आपल्याला दाखवून दिले आहे की, अपयश हा शिकण्याच्या प्रक्रियेचा एक अविभाज्य भाग आहे आणि आपण जितक्या जास्त आपल्या चुका स्वीकारतो, तितकेच आपण शेवटी जास्त यश मिळवू शकतो.

सत्य हे आहे की, आपण आयुष्यातील अनुभवातून सर्वोत्तम शिकतो आणि अशा अनुभवात अनेकदा अपयश येते. याचे कारण असे आहे की, चुका केल्याने आपल्याला कुठे सुधारणा करायची आहे, हे ओळखता येते. आपली उद्दिष्टे साध्य करण्यासाठी आपली कौशल्ये आणि दृष्टिकोन सुधारण्याची संधी मिळते. आपल्या चुकांमधूनच आपल्याला मौल्यवान अंतर्दृष्टी मिळते. अनेक नव्या परिस्थितींशी जुळवून घेण्यास शिकतो आणि यशस्वी होण्यासाठी आवश्यक असलेली लवचिकता आणि चिकाटी विकसित करुन घेतो. प्रत्येकचे जीवन चुका करून शिकणे, वाट पाहणे आणि वाढणे, संयम राखणे आणि चिकाटीने बनलेले असते.

एकदा आपल्याला हे समजले की, अपूर्णता ही नैसर्गिक मानवी स्थिती आहे, तेव्हा चूक करण्यात काही लाज वाटत नाही. फक्त आपल्या चुका सुधारण्यात अयशस्वी होणे, हे थोडेसे अनिश्चितता आणू शकते. चुका करणे इतके महत्त्वाचे का आहे, याचे एक कारण म्हणजे, ते आपल्याला आपल्या आराम क्षेत्राबाहेर (कम्फर्ट झोन) पाऊल टाकण्यास आणि नवीन गोष्टी वापरून पाहण्यास अनुमती देते. जेव्हा आपल्याला अपयशाची भीती वाटते, तेव्हा आपण जोखीम घेण्याचे टाळतो आणि आपल्याला जे परिचित आहे, त्यावर चिकटून राहतो. हे अल्पावधीत सुरक्षित आणि सुखदायक वाटू शकते. परंतु, ते आपल्या विकासाच्या क्षमतेलादेखील मर्यादित करू शकते. शिकण्यासाठी चुका करणे का आवश्यक आहे, याचे आणखी एक कारण म्हणजे, ते आपल्याला मानसिकता विकसित करण्यास अनुमती देते. याचा अर्थ असा की, अपयशाकडे पाहता संवर्धन आणि सुधारणेची संधी म्हणून पाहणे उपयुक्त ठरते.

१. चुका मान्य करा...

तुमच्या चुकांमधून शिकण्याची पहिली पायरी म्हणजे, स्वतःचा निर्णय न घेता तो मान्य करणे. हे निश्चितच कठीण असू शकते. विशेषतः अशा व्यावसायिक वातावरणात जिथे चांगली कामगिरी करण्याचा दबाव असू शकतो. तथापि, कुठे चुका झाल्या, हे ओळखणे हे वाढीसाठी महत्त्वाचे आहे. चूक होण्यास कारणीभूत घटक समजून घेण्यासाठी परिस्थितीचे विश्लेषण करताना अनेक विश्लेषणात्मक कौशल्ये येथे काम करतात. लक्षात ठेवा, चूक मान्य करणे हे कमकुवतपणाचे लक्षण नाही, तर सुधारण्याच्या तुमच्या इच्छेचे स्पष्ट संकेत आहे. चुकीची कबुली देणे म्हणजे, जबाबदारी टाळण्यासाठी इतर लोकांना बळीचा बकरा म्हणून वापरण्यास नकार देणे, तर त्या प्रत्येक चुकीला धैर्याने स्वीकारणे.

२. कारणांचे विश्लेषण करा...

चूक मान्य केल्यानंतर मूळ कारणांचे विश्लेषण करण्यासाठी खोलवर जा. यामध्ये तत्काळ चुकीच्या पलीकडे जाऊन पाहणे आणि कारणीभूत असलेल्या मूलभूत समस्या समजून घेणे अंतर्भूत आहे. त्यावेळी ती ज्ञानाची कमतरता होती की, चुकीचा संवाद होता, कदाचित वेळ नियोजित करण्याची समस्या होती? तुमच्या विश्लेषणात्मक कौशल्यांचा वापर करून समस्येचे लहान, व्यवस्थापित करण्यायोग्य भागांमध्ये विभाजन करा. ही प्रक्रिया भविष्यात अशाच चुका टाळण्यासाठी काय बदलण्याची आवश्यकता आहे. हे ओळखण्यास मदत करेल.

३. तुमचा वैयक्तिक अनुभव जोडून घ्या...

प्रत्येकजण चुका करतो. परंतु, व्यावसायिक विकासासाठी त्या चुकांनाच कशा वर चढण्यासाठी पायर्‍या बनवायचे, हे सर्वांनाच माहीत नसते. जर तुम्ही तुमचे विश्लेषणात्मक कौशल्य सुधारण्याचा आणि तुमच्या चुकांमधून शिकण्याचा विचार करत असाल, तर तुम्ही योग्य मार्गावर आहात. हा प्रवास अपयशाला शिकण्याचा एक भाग म्हणून स्वीकारून तुमच्या विकासाला चालना देण्यासाठी वापरण्याबद्दल आहे. काही धोरणे समजून घेऊन आणि लागू करून तुम्ही तुमच्या चुका मौल्यवान प्रगल्भ अनुभवांमध्ये रूपांतरित करू शकता, जे तुम्हाला तुमच्या कारकिर्दीत पुढे नेतील.

(क्रमशः)

डॉ. शुभांगी पारकर