तंबाखूमुक्त युवा अभियान : एक पाऊल तंबाखूमुक्तीकडे...

तंबाखूची महामारी ही जगातील सर्वात मोठ्या सार्वजनिक आरोग्य धोक्यांपैकी एक आहे, ज्यामुळे जगभरात दरवर्षी आठ दशलक्ष लोकांचा मृत्यू होतो. त्यांपैकी सात दशलक्षांहून अधिक मृत्यू हे थेट तंबाखूच्या वापरामुळे झाले आहेत, तर सुमारे 1.3 दशलक्ष हे धूम्रपान न करणार्‍यांना दुसर्‍याच्या धुराच्या संपर्कात आल्याचे परिणाम आहेत. तंबाखूचे सर्व प्रकार हानिकारक आहेत आणि तंबाखूच्या संपर्कात येण्याची कोणतीही सुरक्षित पातळी नाही. जगभरात सिगारेट ओढणे हा तंबाखूच्या वापराचा सर्वात सामान्य प्रकार आहे. इतर तंबाखू उत्पादनांमध्ये वॉटरपाईप तंबाखू, सिगार, गरम केलेला तंबाखू, पाईप तंबाखू, बिडी आणि धूररहित तंबाखू उत्पादने यांचा समावेश होतो. जगभरातील 1.3 अब्ज तंबाखूवापरकर्त्यांपैकी सुमारे 80 टक्के लोक कमी आणि मध्यम उत्पन्न असलेल्या देशांमध्ये राहतात, जेथे तंबाखूशी संबंधित आजार आणि मृत्यूचे ओझे सर्वात जास्त आहे. तंबाखूचा वापर अन्न आणि निवारा यांसारख्या मूलभूत गरजांपासून घरातील जास्त गरजेचा खर्च तंबाखूकडे वळवून गरिबीत योगदान देतो. तंबाखूचे व्यसन असल्यामुळे या खर्चाच्या वर्तनाला आळा घालणे कठीण आहे.

बहुतेक लोकांना हे माहीत आहे की, धूम्रपान केल्याने कर्करोग होऊ शकतो. परंतु, यामुळे इतर अनेक रोगदेखील होऊ शकतात आणि फुप्फुस, हृदय, रक्तवाहिन्या, पुनरुत्पादक अवयव, तोंड, त्वचा, डोळे आणि हाडे यांसह शरीरातील जवळजवळ प्रत्येक अवयवास नुकसान होऊ शकते. अमेरिकेतील सर्व कर्करोगांपैकी सुमारे 20 टक्के आणि कर्करोगाच्या मृत्यूंपैकी 30 टक्के धूम्रपानामुळे होतात. सुमारे 80 टक्के फुप्फुसाचा कर्करोग, तसेच फुप्फुसाच्या कर्करोगाच्या मृत्यूंपैकी 80 टक्के मृत्यू धूम्रपानामुळे होतात. अमेरिकेन नागरिकांमध्ये कर्करोगाच्या मृत्यूचे प्रमुख कारण फुप्फुसाचा कर्करोग आहे. सिगारेट, सिगार आणि पाईप या सर्वांमुळे कर्करोग होऊ शकतो. तंबाखूच्या धुराचे कोणतेही सुरक्षित स्वरूप नाही.

काही लोकांसाठी, कितीही तंबाखू वापरल्याने निकोटीन अवलंबित्व पटकन होऊ शकते. खालील समस्या दिसून येतात-

- तुम्ही धूम्रपान थांबवू शकत नाही. एक किंवा अधिक वेळा गंभीर, परंतु अयशस्वी, थांबवण्याचा प्रयत्न केला आहे. जेव्हा तुम्ही थांबण्याचा प्रयत्न करता, तेव्हा तुम्हाला माघार घेण्याची लक्षणे दिसून येतात. सौम्य ते गंभीर खालील लक्षणे सूचिबद्ध आहेत :

थांबण्याच्या तुमच्या प्रयत्नांमुळे शारीरिक आणि मनःस्थितीशी संबंधित लक्षणे उद्भवली आहेत, जसे की तीव्र लालसा, चिंता, चिडचिड, अस्वस्थता, लक्ष केंद्रित करण्यात अडचण, उदास मनस्थिती, निराशा, राग, भूक वाढणे, निद्रानाश, बद्धकोष्ठता किंवा अतिसार.

आरोग्याच्या समस्या असूनही तुम्ही धूम्रपान करत असता. तुमच्या फुप्फुसात किंवा तुमच्या हृदयाजवळ आरोग्य समस्या निर्माण झाल्या आहेत, तरीही तुम्ही धूम्रपान थांबवू शकत नाही.

या अभियानाअंतर्गत भारतातील सर्व वैद्यकीय महाविद्यालयांमध्ये तंबाखूमुक्तीसाठी केंद्रे स्थापन करणे आहे. तंबाखूमुळे दरवर्षी आठ दशलक्षांहून अधिक लोकांचा मृत्यू होतो, ज्यात अंदाजे 1.3 दशलक्ष गैर-धूम्रपान करणार्‍यांचा समावेश होतो, जे दुसर्‍याच्या धुराच्या संपर्कात आहेत. तंबाखू सोडत नसलेल्या निम्म्या वापरकर्त्यांचा मृत्यू होतो. जगातील 1.3 अब्ज तंबाखू वापरणार्‍यांपैकी सुमारे 80 टक्के लोक कमी आणि मध्यम उत्पन्न असलेल्या देशांमध्ये राहतात. 2020 मध्ये जगातील 22.3 टक्के लोकसंख्येने 36.7 टक्के पुरुष आणि 7.8 टक्के स्त्रिया तंबाखूचा वापर करत असत.

आदिवासी पट्ट्यात तंबाखू आणि याचे मूळ कारण आहे की, ते भौगोलिकदृष्ट्या एकटे पडतात. भाषेतील अडथळे (स्थानिक बोली) असल्यामुळे आवश्यक शास्त्रीय माहितीतून ते वंचित राहतात. शिवाय, त्यांच्या विभागात पायाभूत आरोग्यसेवा मर्यादित आहेत. सामाजिक-आर्थिक असमानतेमुळे त्यांना तितकी सोय मिळत नाही.

‘तंबाखूमुक्त युवा अभियान’ भारत सरकारने दि. 24 सप्टेंबरला अलीकडेच चालू केले आहे. एकाचवेळी त्यांनी डिजिटल मीडियावरून भारतातील सर्व वैद्यकीय महाविद्यालयाुत दोन हजार तंबाखूमुक्ती केंद्रे चालू केली. तरुणांना तंबाखू सोडण्यासाठी सक्षम करा, हृदय व फुप्फुसांशी संबंधित अकाली मृत्यू कमी करावे, असे त्याचे मिशन आहे. या केंद्रात खालील सर्वसमावेशक आधुनिक वैद्यकीय सेवा दिल्या जाणार आहेत.

1. वैद्यकीय उपचार जसे की निकोटीन रिप्लेसमेंट थेरपी (NRT)

2. सह-उपस्थित वैद्यकीय आणि मानसिक समस्यांचे उपचार आणि व्यवस्थापन.

3. तंबाखू बरोबरीने अल्कोहोल व्यसनावरही उपचार दिले जातील.

4. समाजात तंबाखू व्यसनाबद्दल शैक्षणिक जागरूकता : अध्यापन साहित्य, कार्यशाळा, पोस्टर प्रदर्शन.

5. मनोचिकिस्तक, वैद्यकीय सामाजिक कार्यकर्ता, मानसशास्त्रज्ञ व्यवसायिक उपचार देतील.

त्यात समुपदेशन, वर्तणूक थेरपी, विवेकनिष्ठ विचार वर्तणूक थेरपी (CBT) या आधुनिक उपचारपद्धतीचा समावेश असेल. भारताच्या या तंबाखूमुक्त अभियानाची ध्येये-

1. तरुणांमध्ये तंबाखूचे सेवन कमी करणे.

2. धूम्रपानाशी संबंधित आजारांना प्रतिबंध करणे.

3. निरोगी जीवनशैलीला प्रोत्साहन देणे.

4. तंबाखू सोडण्यासाठी तरुणांना सक्षम करणे, जीव वाचवणे अशी आहेत.

तंबाखू सोडण्याचे बरेच फायदे आहेत. धूम्रपान सोडल्यानंतर फक्त 20 मिनिटांनंतर, तुमच्या हृदयाची गती कमी होते. 12 तासांच्या आत, तुमच्या रक्तातील कार्बन मोनोऑक्साईडची पातळी सामान्य होईल. दोन ते 12 आठवड्यांच्या आत, तुमचे रक्ताभिसरण सुधारते आणि फुप्फुसाचे कार्य वाढते. एक ते नऊ महिन्यांत खोकला आणि श्वास लागणे कमी होते. पाच ते 15 वर्षांच्या आत तुमचा स्ट्रोकचा धोका धूम्रपान न करणार्‍यांपेक्षा कमी होतो. दहा वर्षांच्या आत तुमचा फुप्फुसाच्या कर्करोगाचा मृत्यूदर धूम्रपान करणार्‍या व्यक्तींपेक्षा अर्धा होतो. 15 वर्षांच्या आत तुम्हाला हृदयविकाराचा धोका धूम्रपान न करणार्‍या व्यक्तीएवढाच असतो.
 

तंबाखूपेक्षा आरोग्य निवडा : हा तुम्ही घेतलेला हा सर्वोत्तम निर्णय असेल. तुम्ही धूम्रपान करत नसलेली प्रत्येक सिगारेट हा तुमच्या आरोग्याचा विजय आहे. धूम्रपान माणसाला संपवते आणि पृथ्वी त्याची किंमत मोजते.