युरोपीय महासंघातील दुग्ध व्यवसाय

युरोपीय महासंघाच्या दुग्ध उत्पादनात घट होईल, असा अंदाज एका अहवालात नुकताच व्यक्त करण्यात आला आहे. गायींची घटती संख्या आणि कमी उत्पादनामुळे डेअरी उद्योगाला त्याचा फटका बसेल. परिणामी, दूध उत्पादक शेतकरी दुग्धपालन व्यवसाय सुरू ठेवावा का, या विचारात असल्याचे यात नमूद करण्यात आले आहे. युरोपीय महासंघाच्या पर्यावरणाचे नुकसान टाळण्यासाठी ज्या उपाययोजना राबवायच्या आहेत, त्यासाठी अतिरिक्त, अनुत्पादक गुंतवणूक करण्याची आवश्यकता असून, दुग्ध व्यवसायाच्या नफ्यात आणखी घट होईल, अशीही शक्यता आहे. २०२३च्या तुलनेत दूध वितरण लक्षणीयरित्या कमी होईल, याकडे या अहवालात विशेषत्वाने लक्ष वेधण्यात आले आहे.

जमिनीच्या वापरातील बदलामुळे दुग्धव्यवसायासाठी तुलनेने कमी जागा उपलब्ध होत आहे. रोगांचा प्रादुर्भाव तसेच आरोग्य समस्यांचा प्रश्न असून, प्राणी कल्याण मानकांबद्दल वाढलेली जागरूकता शेती पद्धतींमध्ये बदल करणारी ठरली आहे. त्याचवेळी, तंत्रज्ञानात झालेला बदल गायींची संख्या कमी करणारा ठरला आहे. आधुनिक शेती पद्धती तसेच तंत्रज्ञान दूध उत्पादन वाढवणारे ठरले असले, तरी व्यवसायासाठी ते हानिकारक ठरत आहे. दूध काढणे, आहार देणे आणि देखरेख करणे यामधील आधुनिकता प्रत्येक गायीसाठी लागणारे मनुष्यबळ कमी करणारे ठरले आहे. काही दूध उत्पादक शेतकरी दुग्धजन्य पदार्थांच्या निर्मितीसाठी गायींचे मोठे कळप राखण्याऐवजी चीज, दही, पनीर अशा विशिष्ट उत्पादनांवर भर देत आहेत. त्याचाही परिणाम होताना दिसून येतो.

प्रजनन आणि अनुवांशिकतेतील प्रगती शेतकर्‍यांना उच्च दूध उत्पादन क्षमता असलेल्या गायींचे उत्पादन करण्यास अनुमती देते. परिणामी, इच्छित उत्पादन मिळविण्यासाठी कमी गायींची आवश्यकता भासते. अनुवांशिक वैशिष्ट्यांवर आधारित निवड ही गायींची संख्या कमी करते. म्हणूनच, युरोपीय महासंघात गायींची संख्या कमी होण्यास आर्थिक, पर्यावरणीय, तांत्रिक बाबी कारणीभूत ठरत आहेत. २०२३च्या सुरुवातीपासून, युरोपीय महासंघामधील शेतकर्‍यांना दुधाच्या सातत्याने घसरत्या किमती आणि वाढलेल्या उत्पादन खर्चाचा सामना करावा लागला. समस्यांचा कायम राहिलेला हा कल त्यांचा नफा कमी करणारा ठरला असल्यामुळे, उत्पादनात घट होईल, अशी शक्यता वर्तवण्यात आली आहे. त्याचवेळी देशांतर्गत दुधाचा वापरही कमी झाला आहे. उत्पादनात घट झाली असल्यामुळे, उपलब्ध दुधाचा वापर कोणत्या उत्पादनांसाठी करायचा, हे तेथील दुग्ध उद्योगाला काळजीपूर्वक ठरवावे लागणार आहे.

पनीर तसेच चीज यांना असलेली वाढती मागणी, त्यांचे उत्पादन घेण्यासाठी उपलब्ध दुधाचा वापर करण्यास युरोपीय महासंघाला भाग पाडणारी ठरली आहे. देशांतर्गत मजबूत वापर तसेच वाढती निर्यात, यामुळे या दोन उत्पादनाला मागणी कायम आहे. हॉस्पिटॅलिटी आणि पर्यटन क्षेत्राचा होत असलेला विकास मागणी वाढवणारा ठरला आहे. २०२३ मध्ये चीजच्या निर्यातीत ३.६ टक्के इतकी वाढ नोंदवली गेली असून, २०२४ मध्ये त्यात २.१ टक्के वाढ होईल, असा अंदाज आहे. युरोपीय महासंघातील चीजच्या गुणवत्तेमुळे जगभरात त्याला वाढती मागणी आहे. म्हणूनच, उपलब्ध दुधाचा उपयोग दुग्ध पावडरपेक्षा चीज उत्पादनासाठी केला जात आहे. २०२४ मध्ये दुधाचे उत्पादन १४८.९ दशलक्ष मेट्रिक टन इतके होईल, असा अंदाज आहे. गेल्या वर्षी ते १४९.३ मेट्रिक टन इतके होते. दूध उत्पादन कमी झाल्यामुळे, कोणत्या पदार्थांचे उत्पादन घ्यायचे हे उद्योगाला प्राधान्याने ठरवावे लागत आहे. चीज उत्पादन १०.६२ मेट्रिक टन इतके होईल. तथापि, २०२३ च्या तुलनेत हे प्रमाणही कमी आहे, तसेच निर्यातीत घट होणार आहे.