स्वयंशिस्त अंगी बाणता...

 

 

अपर्णा रोज सकाळी व्यायाम करण्यासाठी लवकर उठते. ती कार्यालयात अतिशय कार्यक्षमतेने काम करते, लक्ष विचलित होऊ न देता ती सर्व लक्ष महत्त्वाच्या प्रकल्पांवर केंद्रित करते. संध्याकाळी, ती शिकण्यासाठी वर्गात जाते; पुढील काही महिन्यांत ती ‘एमबीए’सह पदवीधर होईल. अपर्णासारखी माणसं इतकं सगळं, सातत्याने कसे मिळवू शकतात? आणि आपण आपल्या वैयक्तिक जीवनात आणि करिअरमध्ये असे सगळे कसे साध्य करू शकतात? उत्तराचा एक महत्त्वाचा भाग स्वयंशिस्तीत आहे. तोच आम्हाला आमचे सर्वोत्तम उद्दिष्टे साध्य करण्यास प्रवृत्त करतो. जर आपल्याकडे स्वयंशिस्त उत्तम असेल, तर दीर्घकालीन लाभ मिळवण्याच्या प्रयत्नात आपण अल्पकालीन आनंद (किंवा अल्पकालीन वाईट सवयी किंवा अस्वस्थता सहन करू शकतो) टाळू शकतो.

 

जिम व्हिटेकर हा अमेरिकन गिर्यारोहक आणि सीईओ म्हणतो की, “तुम्ही डोंगरावर कधीही विजय मिळवू शकत नाही. तुम्ही फक्त स्वतःवर विजय मिळवू शकता.” स्वयंशिस्त ही एखाद्या स्नायूसारखी आहे. आपण ते विकसित करण्यासाठी आणि वापरण्यासाठी जितके जास्त कार्य करू, तितके ते अधिक मजबूत होईल. बर्‍याच लोकांसाठी स्वयंशिस्त हे क्षितिजासारखे आहे, ती अशी वेळ असते, जेव्हा आपण शेवटी आपल्या गोंधळलेल्या, स्वतःच्या अपूर्णत्वावर प्रभुत्व मिळवतो. स्वयंशिस्तीने मी शेवटी माझ्या उद्दिष्टांपर्यंत पोहोचतो (साखर खाणे थांबवणे, दररोज सकाळी व्यायाम करणे, नवीन भाषा शिकणे) आणि आपली स्वप्ने साध्य करण्यास सक्षम होतो. इतरांसाठी ही एक मोजमापाची काठी आहे, जी आपण आपल्या चारित्र्याचे मोजमाप करण्यासाठी आणि आपल्या कृतींना न्याय देण्यासाठी वापरतो. आपण आपल्या स्वयंशिस्तीला कधी इच्छाशक्ती समजून गोंधळ घालतो.

 

शिस्त शिकणे हे शेवटचे गंतव्यस्थान किंवा मापदंड नाही, तर तो एक सराव आहे. सराव कधीच संपत नाहीत, पण आपण अधिक कुशल बनतो. शिस्तबद्ध कसे व्हायचे, हे शिकण्यासाठी जाणूनबुजून सराव करणे आवश्यक आहे. जसे की, स्वतःवर प्रेम करणे किंवा आपल्या भीतीचा सामना करणे. जरी ते ड्रॅगनसारखे भयदायक वाटत असले तरी, आपण सुधारणे नेहमीच शक्य असते. सरावाने, तुम्ही कोण आहात आणि तुमच्यासाठी आणि तुमच्या ध्येयांसाठी महत्त्वाची असलेली स्वयंशिस्त विकसित करण्यासाठी तुम्हाला काय करावे लागेल, हे शिकता येते.

 

शिस्तीमुळे प्रगती होते, ज्यामुळे यश मिळते. जेव्हा तुम्ही शिस्त जोपासता, तेव्हा तुम्ही किती पुढे आला आहात, याची जाणीव होते. त्यामुळे तुम्ही स्वतः अधिक आनंदी होता आणि तुम्हाला स्वतःविषयी अधिक आत्मविश्वास निर्माण होतो. संशोधनात असे आढळून आले आहे की, जेव्हा तुम्ही अधिक शिस्तबद्ध कसे राहायचे ते शिकता, तेव्हा ते तुमच्या वृत्तीवर, खंबीरपणावर आणि तुमच्या कार्यांशी प्रामाणिकपणावर सकारात्मक परिणाम करते. हे तुमचा मूड सुधारण्यास मदत करते आणि तुम्हाला व्यावसायिक किंवा खासगी आयुष्यात ज्या गोष्टी पूर्ण करायच्या आहेत, त्याबद्दलचा दृष्टिकोन, सकारात्मक करावयाचा प्रयत्न करते.

 

तथापि, खूप महत्त्वाकांक्षी असलेल्या उद्दिष्टांपासून आरंभ न करणेही तितकेच महत्त्वाचे आहे. त्याऐवजी लहानलहान ध्येये निश्चित करावी आणि कालांतराने हळूहळू आपल्या आव्हानांची पातळी वाढवावी. तुम्ही जितका सराव कराल, तितके तुम्ही त्यात सराईत व्हाल. याला आपल्या व्यक्तित्त्वाचे एक वैशिष्ट्य म्हणून पाहणे सोडून द्या आणि तुम्हाला जे जीवन जगायचे आहे, ते साध्य करण्यासाठी एक साधन म्हणून आत्मशिस्तविकसित करण्यावर लक्ष केंद्रित करा. शिस्तबद्ध असणे म्हणजे काय, ते विविध खेळाडूंपासून ते सीईओपर्यंत प्रत्येकासाठी वेगळे असते .

 

एकदा आपण एखादे ध्येय निवडल्यानंतर, आपण ते का साध्य करू इच्छिता याची कारणे सूचीबद्ध करा. ही कारणे सकारात्मक पद्धतीने व्यक्त करण्याचा प्रयत्न करा. म्हणून, ‘मला वजन कमी करण्यासाठी आठवड्यातून तीन वेळा व्यायाम करायचा आहे,’ असे म्हणण्याऐवजी ‘मला व्यायाम करायचा आहे, जेणेकरून माझ्या मुलांसोबत खेळण्याची आणि यशस्वीरित्या काम करण्याची ऊर्जा मला मिळेल’ किंवा ‘मला हे काम माझ्या ‘टू-डू लिस्ट’मधून काढून टाकायचे आहे,’ असे म्हणण्याऐवजी म्हणा, ‘मला हे काम करायचे आहे, जेणेकरून मी माझी उद्दिष्टे पूर्ण करू शकेन, माझ्या बॉसकडून प्रशंसा मिळवू शकेन आणि माझ्या दिवसभरातील कामावर समाधानी राहू शकेन.’

 

कामाची यादी किंवा कृती योजना तयार केल्याने तुम्हाला नियोजित राहण्यास मदत होईल आणि तुम्ही ठरवलेल्या प्रत्येक कार्यात आपले उद्दिष्ट पूर्ण झाल्याचे जाणवेल. कमी रोमांचक किंवा सर्वांत जास्त मागणी असलेल्या जबाबदार्‍या शीर्षस्थानी ठेवा आणि त्या प्रथम करा. मग तुमची सर्वोत्तम ऊर्जा तुमच्या प्राधान्यांकडे जाते; तुम्हाला छोट्या छोट्या गोष्टींवर घाम गाळण्याची गरज नाही.

दैनंदिन जीवनात तुम्ही कुठे आणि का संघर्ष करत आहात हे मान्य करणे, ही तुमच्या सवयी बदलण्याची पहिली पायरी आहे. सक्रिय व्हा. संगीत, अ‍ॅप्स किंवा टीव्ही तुम्हाला विचलित करत असल्यास, अभ्यास करताना ते बंद करा. तुम्हाला काम सुरू करण्याची आवश्यकता असल्यास, परंतु वीकेंडला अनेक प्लॅन्स असल्यास, योग्य नियोजन करा. आपल्या स्वत:च्या मार्गात स्वतःच येऊ नका आणि आपण काय आहात, याबद्दल स्वतःशी तरी खोटे बोलू नका. एका अभ्यासात असे दिसून आले आहे की, जेव्हा स्वयंशिस्त नसते, तेव्हा विद्यार्थी त्यांच्या बौद्धिक क्षमता आणि शैक्षणिक उद्दिष्टांमध्ये कमी पडतात. त्यांच्यातल्या आत्म-शिस्तीच्या अभावामुळे उद्दिष्टे ओळखणे आणि ती साध्य कशी करायची, याचे नियोजन करणे त्यांना कठीण होते. परंतु, जेव्हा विद्यार्थ्यांमध्ये स्वयंशिस्त असते, तेव्हा ते त्यांना महत्त्वाच्या गोष्टींवर लक्ष केंद्रित करण्यास आणि त्यांच्या ध्येयांमध्ये यशस्वी होण्यास मदत करते.