स्वयंशिस्तीची स्वयंप्रेरणा

 

आपल्या मनाला सुसाट विचार करण्यापासून रोखणे अशक्य आहे, हे लक्षात ठेवणे महत्त्वाचे आहे. म्हणून, विचार आणि भावना दूर ढकलल्याने त्यांचे व्यवस्थापन करणे कठीण होईल. त्याऐवजी स्वयंशिस्त सुधारण्याचा सर्वोत्तममार्ग म्हणजे प्रतिरोधक विचार आणि भावना व्यवस्थित लक्षात घेणे, स्वीकारणे आणि त्यापासून दूर जाणे, जेणेकरून आपण पुढे जाऊ शकू आणि जे काही आपल्याला करायचे आहे, ते पूर्ण करू शकू.

आत्मशिस्त हा जीवनातील यशाचा एक आवश्यक घटक. दैनंदिन प्रलोभनांचा प्रतिकार करणे, कर्तव्यपूर्तीच्या विलंबावर मात करणे आणि दीर्घकालीन उद्दिष्टे साध्य करण्यासाठी कठोर परिश्रम करण्याशिवाय पर्याय नाही. तथापि, स्वयंशिस्त ही प्रत्येकाला नैसर्गिकरित्या येते असेही नाही. त्यासाठी खूप मेहनत, वचनबद्धता आणि समर्पण आवश्यक आहे. पण, जर आपल्या सर्वांनाच स्वयंशिस्त असेल, तर मग शिस्तीत वागणे इतके अवघड का आहे? कारण, मनाला शिस्तीत का वागू नये, याची अनेक कारणे तयार करणे आवडते. या मनाच्या प्रतिकारामुळेच आपलेच विचार आणि भावना आपल्या शिस्तबद्ध मार्गात अनेक अडथळे आणि व्यत्यय आणू शकतात. विशेषत: जेव्हा आपण उत्सुक नसतो, जर शिस्त आपल्याला कंटाळवाणी किंवा खूप कठीण वाटत असेल, तर ते न करण्याचे निमित्त आपण बनवू शकते किंवा आपण अडकले गेलो आहोत किंवा आपल्याला स्वारस्य नसल्यासारखे वाटत असल्यास आपण ते शिस्तबद्ध काम पूर्ण करण्यापूर्वी काही ना काहीतरी खोड्या शोधून काढू शकतो.

आपल्या मनाला सुसाट विचार करण्यापासून रोखणे अशक्य आहे, हे लक्षात ठेवणे महत्त्वाचे आहे. म्हणून, विचार आणि भावना दूर ढकलल्याने त्यांचे व्यवस्थापन करणे कठीण होईल. त्याऐवजी स्वयंशिस्त सुधारण्याचा सर्वोत्तममार्ग म्हणजे प्रतिरोधक विचार आणि भावना व्यवस्थित लक्षात घेणे, स्वीकारणे आणि त्यापासून दूर जाणे, जेणेकरून आपण पुढे जाऊ शकू आणि जे काही आपल्याला करायचे आहे, ते पूर्ण करू शकू.

जेव्हा स्वयंशिस्त निर्माण करण्याचा विचार येतो, तेव्हा बरेच लोक अंतिम उद्दिष्ट व लक्ष्य निश्चित करण्यावर आणि त्या उद्दिष्टांच्या दिशेने आपल्या प्रगतीचा मागोवा घेण्यावर जास्तीत जास्त लक्ष केंद्रित करतात. तथापि, या क्षेत्रातील तज्ज्ञांच्या मते, अंतिम ध्येय गाठण्याकडे लक्ष देण्यापेक्षा आपली ओळखी कशी असावी, यावर लक्ष केंद्रित करण्याची सवय लावून घेणे, स्वयंशिस्त निर्माण करण्याचा अधिक प्रभावी मार्ग असू शकतो. या रणनीतीमागील कल्पना अशी आहे की, आपण कोणत्या प्रकारची व्यक्ती बनू इच्छितो आणि आपण आपल्या कोणत्या मूल्यांना मूर्त स्वरूप देऊ इच्छिता, हे ओळखणे. फक्त विशिष्ट ध्येय निश्चित करण्याऐवजी जेव्हा तुम्ही तुमच्या या जगातील ओळखीवर लक्ष केंद्रित करता, तेव्हा तुम्ही जीवनात बदल आणण्यासाठी लागणारी सखोल प्रेरणा निर्माण करता, आवश्यक ऊर्जा निर्माण करता आणि तुमच्या वचनबद्धतेला चिकटून राहणे सोपे करता.

उदाहरणार्थ, तीन महिन्यांत दहा किलो वजन कमी करण्याचे ध्येय ठेवण्याऐवजी, आपण व्यायाम आणि निरोगी खाण्याच्या सवयींना कायम प्राधान्य देणारी निरोगी व्यक्ती बनण्यावर लक्ष केंद्रित करू शकता. हा बदल तुम्हाला तुमच्या आयुष्यात सातत्याने निरोगी निवडी करण्यात मदत करू शकतो आणि वजन कमी करण्याच्या विशिष्ट ध्येयापर्यंत पोहोचण्यापलीकडे देखील त्या सवयी टिकवून ठेवण्यासाठी तुमची प्रेरणा टिकू शकते. ही रणनीती कार्य करण्यासाठी, तुम्हाला मूर्त स्वरूप द्यायची असलेली तुमची ओळख व्यवस्थित परिभाषित करणे आणि त्यास स्वतःशी वचनबद्ध करणे आवश्यक आहे. यामध्ये वैयक्तिक ‘मिशन स्टेटमेंट’ किंवा ‘व्हॅल्यू स्टेटमेंट’ तयार करणे महत्त्वाचे असू शकते, ज्यामध्ये तुम्ही बनू इच्छित असलेली प्रतिमा प्रतिबिंबित होते. ही ओळख/व्यक्तित्व अधिक मजबूत करण्यासाठी आणि प्रेरित राहण्यासाठी तुम्ही सकारात्मक मानसिकता पुष्टीकरण आणि स्वतःची ओळख यांचे दृष्टीकरण/व्हिज्युअलायझेशन व्यायामदेखील करू शकता.

 

या धोरणाचा अर्थ आपण आपली उद्दिष्ट्ये पूर्णपणे सोडणे असा नाही, हे लक्षात घेणे महत्त्वाचे आहे. प्रगतीचा मागोवा घेण्यासाठी अशी उद्दिष्टे अजूनही उपयुक्त साधन असू शकतात. दहा किलो वजन कमी करण्याचे उद्दिष्ट आपली दिशा गाठण्यासाठी महत्त्वाची असतेच. तथापि, जेव्हा तुम्ही तुमच्या व्यक्तित्वावर लक्ष केंद्रित करता, तेव्हा तुम्ही स्वतःला आमूलाग्र बदलण्यासाठी सखोल ऊर्जा निर्माण करता आणि तुमच्या ध्येयांसाठी वचनबद्ध राहणे सोपे होते .

नित्यक्रम तयार करणे म्हणजे तुमच्या दैनंदिन जीवनासाठी एक चौकट तयार करण्यासारखे आहे. हे तुम्हाला तुमचा वेळ व्यवस्थापित करण्यात आणि तुमच्या कार्यांना प्राधान्य देण्यात मदत करते, जेणेकरून तुम्ही तुमचे ध्येय साध्य करू शकाल. नित्यक्रम तयार करणे स्वयंशिस्त तयार करण्यात कशी मदत करू शकते, याची येथे काही उदाहरणे आहेत:

बर्‍याच यशस्वी लोकांची सकाळची दिनचर्या असते जी त्यांच्या उर्वरित दिवसासाठी दिशा ठरवते. उदाहरणार्थ, तुम्ही तुमच्या दिवसाची सुरुवात ध्यान, व्यायाम किंवा योगाने करू शकता. तुमचा दिवस सकारात्मक सवयीने सुरू केल्याने तुम्हाला तुमची उर्वरित कामे पूर्ण करण्यासाठी अधिक उत्साह आणि प्रेरणा मिळेल.

कामाची दिनचर्या तयार केल्याने तुमचा वेळ व्यवस्थापित करण्यात आणि तुमच्या कामांवर लक्ष केंद्रित करण्यात मदत होऊ शकते. उदाहरणार्थ, जेव्हा तुम्ही जास्त उत्सवी आणि उत्पादनक्षम असता, तेव्हा तुम्ही तुमची सर्वांत महत्त्वाची कामं सकाळसाठी शेड्युल करू शकता आणि दुपारची वेळ कमी मागणी असलेल्या कामांसाठी राखून ठेवू शकता.

जर तुम्ही विद्यार्थी असाल, तर अभ्यासाची दिनचर्या तयार केल्याने तुम्हाला तुमच्या अभ्यासक्रमाच्या शीर्षस्थानी राहण्यास आणि उगाच विलंब टाळण्यास मदत होऊ शकते. उदाहरणार्थ, तुमची ऊर्जा वाढवण्यासाठी तुम्ही अभ्यासासाठी आणि मधल्या ब्रेकसाठी दररोज एक विशिष्ट वेळ बाजूला ठेवू शकता.

डॉ. शुभांगी पारकर