देवर्षी नारद : रामकथेचा आद्य उद्गाता

 

संंत एकनाथांनी देवर्षी नारदांचा ‘नाथ भागवत’ ग्रंथात केलेला गुणगौरव, देवर्षी नारदांंच्या थोरवीचे यथार्थ सम्यक दर्शन आहे. नारदांची विद्वत्ता, व्यासंग, थोरवी लक्षात न घेताच आपल्याकडील चित्रपटांनी त्यांना विनोदी पात्र बनवून, चुकीच्या पद्धतीने सादर केले आहे. वास्तवात देवर्षी नारद हे महर्षी व्यास, वाल्मिकी, भगवान श्रीकृष्णाचे वडील वसुदेव, स्वतः श्रीकृष्ण यांच्यासह अनेकांचे अत्यंत विश्वासू परमार्षदाते जीवलग हितैषी होते. एवढेच नव्हे तर महर्षी वाल्मिकी, महर्षी व्यास, भक्त प्रल्हाद, भक्त ध्रुव यांचे देवर्षी नारद हे गुरू होते. देव आणि दैत्य, सूर-आसूर अशा सर्वांच्याच कुटुंब, परिवारात नारद हे वंदनीय-पूजनीय होते. रावण, हिरण्यकश्यपू या दैत्यांनाही ते आदरणीय, जीवलग वाटत होते. ते केवळ संदेशवाहक नव्हते, तर सर्व हितैषी मध्यस्ती करणारे यशस्वी मध्यस्थ होते.त्यांचे ग्रंथ १) नारद भक्तिसूत्रे २) नारद स्मृती ३) ज्योतिर्नारद ४) नारद पंचरात्र ५) नारद संहिता हे भक्ती, ज्योतिष, संगीत अशा विविध विषयांवरील भक्ती वाङ्मयातील फार मोठा अमृतठेवा आहेत. नारद म्हणजे ज्ञानदाता. (‘नार’ म्हणजे ज्ञान आणि द म्हणजे दाता.) पुराणांमध्ये देवर्षी नारदांचा ‘महात्मा’, ‘महामुनी’, ‘योगभास्कर’,‘योगनीधी’ अशा विशेषणांनी गौरव केलेला आहे. देवर्षी नारद भक्ती क्षेत्रात ‘आचार्य’ मानले जातात.

 

 

देवर्षी नारदांनी गायलेली रामाची ही महती-थोरवी ऐकून वाल्मिकी थक्क झाले आणि रामाविषयी आणखी काही जाणून घेण्याची इच्छा दर्शविली, तेव्हा नारदमुनी वाल्मिकींना संपूर्ण रामकथा केवळ १०० श्लोकांच्या संक्षेपात ऐकवतात. ही नारद उवाच १०० श्लोकी रामकथा वाल्मिकी रामायणात आपण मूळातूनच पाहू शकतो. जिज्ञासूंनी ती जरूर वाचावी.देवर्षी नारद-वाल्मिकी पूर्वकालात ‘राम’ शब्दाचा उल्लेख वेदवाङ्मयात आहे; पण त्याचा संदर्भ अयोध्येतील रामाशी नाही. चार वेदांपैकी ‘ऋग्वेद’ ग्रंथामध्ये मंडल दहामध्ये दोन वेळा ‘राम’ शब्दाचा उल्लेख आहे. पण, हे ‘राम’ शब्द व्यक्तिवाचक नाहीत. ‘राम’ शब्दाप्रमाणेच वेदामध्ये ‘सीता’, ‘दशरथ’, ‘भरत’ हे शब्दही आढळतात; पण त्यांचा संबंध अयोध्येतील व्यक्तीशी नाही. अयोध्यापती रघुकुलदीपक सीताराम याची सर्व प्रथम कथा देवर्षी नारद वाल्मिकींना सांगतात म्हणून देवर्षी नारद हे रामकथेचे भूतलावरील साहित्यातील पहिले उद्गाता आहेत.