एकटा मी, एकाकी मी...

एकाकीपणा हा एक व्यक्तिगत अनुभव आहे. पण, मग त्याला ओळखणे इतके कठीण कशामुळे होते? परग्रहावरून एखाद्या शक्तिशाली दुर्बिणीतून जर तुम्ही पृथ्वीवरील लोकांना पाहाल, तर ते तुम्हाला बर्‍यापैकी अलिप्त दिसून येतील. पण, पृथ्वीवर तुम्हाला एकटे लोक सापडणार नाहीत. याच्या उलटही सत्य आहे. तुम्हाला कदाचित असे बरेच लोक माहीत असतील, ज्यांचे बरेच मित्र त्यांच्या अवतीभोवती घोटाळताना दिसतात. परंतु, जेव्हा ते याबद्दल बोलतात तेव्हा ते म्हणतात, ’‘मला कोणीही खरोखर ओळखत असेल असे मला वाटत नाही किंवा मला मनापासून कुणी जवळचेही वाटत नाही. तसे पाहिले तर एकाकी असण्याशी एक खोल लाजिरवाणी भावना जोडलेली आहे. कोणीही आपण समाजात आपण एकटे पडलेलो आहोत, आपण कोणाला प्रिय नाही, असा अप्रिय विचार करू इच्छित नाही.

ब्रिटनमधील शेफिल्ड हॅलम युनिव्हर्सिटीच्या सेंटर फॉर लोनलिनेस स्टडीजचे संचालक प्रोफेसर अँड्रिया विगफिल्ड यांनी सांगितले की, “एकाकीपणा हा सामाजिक अलगीकरणपेक्षा वेगळा आहे. एखादी व्यक्ती एकटी राहते की नाही, मित्र आणि कुटुंबीय आहेत का आणि सामाजिक गटांशी संबंधित आहेत की नाही, यासंबंधीचे सामाजिक अलगीकरण हे वस्तुनिष्ठ निरीक्षण आहे. दुसरीकडे, एकाकीपणा ही स्वत:च नोंदवलेली व्यक्तिनिष्ठ भावना आहे. सोशल मीडिया आणि सतत कनेक्शनच्या युगात राहूनही, अधिक लोक आज एकाकी वाटत आहेत. आणि त्याचे कारण म्हणजे, एकटेपणा हा गुंतागुंतीचा आणि बहुआयामी असतो. एक व्यक्ती एकटेपणाची भावना मनात न बाळगता शारीरिकदृष्ट्या एकटी असू शकते. दुसरी व्यक्ती शारीरिकदृष्ट्या लोकांच्या आसपास असू शकते. परंतु, तिचा एकटेपणा जाणवू शकतो.”

एकाकीपणामध्ये दोन मुख्य कल्पना सामील आहेत: एकटे राहण्याची शारीरिक क्रिया आणि एकटे राहण्याची धारणा. एखाद्या व्यक्तीची एकाकीपणाची जाणीव हा बहुतेकदा सर्वांत महत्त्वाचा घटक असतो. कारण, एखाद्या व्यक्तीला अर्थपूर्ण आणि विधायक मार्गाने इतरांशी सखोलपणे जोडलेले वाटत नसल्यास, त्यांना काहीही झाले तरी एकटेपणाचा अनुभव येऊ शकतो. आपण सारे अगदी विरोधाभासात जगत आहोत: समाज पूर्वीपेक्षा अधिक डिजिटली कनेक्ट झाला आहे, तरीही डिस्कनेक्शनच्या प्रत्यक्ष भावना मात्र वाढत आहेत. अधिक तांत्रिक कनेक्टिव्हिटीने परिभाषित केलेल्या युगात, आधुनिक एकाकीपणा हे एक व्यापक आव्हान आहे. एकाकीपणाचे अनेक प्रकार आहेत. अर्थात, वर्णन केलेल्या परिस्थितींमध्ये प्रत्येकाला एकटेपणाचा अनुभव येत नाही. उदाहरणार्थ, प्रत्येकाला रोमॅण्टिक जोडीदार हवाच असे नाही. परंतु, काही लोकांसाठी, विशिष्ट प्रकारच्या नाते संबंधांची कमतरता एकाकीपणा आणते.

 

संशोधनातून असे सूचित होते की, काही लोक इतरांपेक्षा एकटेपणासाठी अधिक असुरक्षित आणि संवेदनशील असतात. उदाहरणार्थ, जर तुम्हाला मित्र किंवा कुटुंब नाही, काही आपल्या कुटुंबापासून दुरावलेले आहेत, एकल पालक आहेत किंवा इतर कोणाची काळजी घेता सामाजिक जीवन टिकवून ठेवणे कठीण जाते. काही अल्पसंख्याक गटाशी संबंधित आहेत आणि काही अशा भागात राहतात. जिथे तुमच्यासारखी पार्श्वभूमी असलेले लोक नाहीत. तुम्हाला ‘कोविड-१९’ किंवा इतर परिस्थितींमुळे गंभीर आजार होण्याचा धोका आहे, अपंगत्व किंवा दीर्घकालीन आरोग्य समस्येमुळे भेदभाव आणि कलंक अनुभवता. उदाहरणार्थ, मानसिक आरोग्य समस्या. तुम्ही तुमचे वंश आणि लैंगिक ओळख यामुळे भेदभाव आणि कलंक अनुभवता. तुम्हाला लैंगिक किंवा शारीरिक शोषणाचा अनुभव आला आहे, याचा अर्थ असा होऊ शकतो की, तुम्हाला इतर लोकांशी जवळचे नाते निर्माण करणे यामुळे कठीण होते.

बर्‍याच वेळा तुम्ही अशा नवीन शहरात गेला आहात, जिथे तुम्ही कोणालाही ओळखत नाही किंवा तुम्ही नवीन नोकरी सुरू केली आहे किंवा तुम्ही अनोळखी चेहर्‍यांनी भरलेल्या शाळेत सुरुवात केली आहे. जरी तुमच्याकडे बरेच कुटुंब आणि मित्र असले तरीही, तुम्हाला एकटेपणा वाटतो. कारण, तुमच्याकडे रोमॅण्टिक जोडीदाराची कमतरता वाटते किंवा कदाचित तुमचा जोडीदार असेल, पण तुम्हाला त्या व्यक्तीशी खोलवरचे भावनिक नाते जुळलेले वाटत नाही. काहीवेळा तुमच्या आजूबाजूला असे लोक असतात जे मैत्रीपूर्ण वाटतात. परंतु, त्यांना तुमच्याशी मैत्र बनवायचे नसते. कदाचित ते त्यांच्या स्वतःच्या जीवनात खूप व्यस्त आहेत किंवा त्यांच्याकडे आधीपासूनच बरेच मित्र आहेत, म्हणून तुम्हाला त्यांच्याबरोबर हवे असलेले स्वारस्य त्यांना वाटत नाही. काहीवेळा तुम्हाला अनाहुतपणे एकटेपणा वाटू शकतो. कारण, तुम्ही दुसर्‍याची शांत उपस्थिती जीवनात गमावली आहे.