होमियोपॅथीक औषधे ही ‘नॅनो फारमॅकोलॉजी’ (nanopharmacology) यांच्या अंतर्गत येतात. ‘नॅनो’ या शब्दाचा अर्थ एक अब्जाचा एक भाग असा जरी असला तरी, ही त्याची एकमेव व्याख्या नाही. ‘नॅनो’ या शब्दाचा अर्थ छोटा किंवा लहान आणि इंग्रजीमध्ये ‘नॅनो’ हा शब्द ‘अत्यंत छोटा परंतु शक्तीशाली’ अशा स्वरुपात वापरला जातो. त्यामुळे होमियेापॅथीच्या औषधांना ‘नॅनो टेक्नोलॉजीची औषधे’ असे म्हटले जाते.
गेल्या २०० वर्षांपेक्षाही जास्त वर्षांपासून लाखो होमियोपॅथीक डॉक्टर व करोडो रुग्णांनी होमियोपॅथीच्या औषधांची ताकद व परिणामकारकता अनुभवली आहे. २०० वर्षांपासून अधिक वर्षे एखादी सिस्टीम जेव्हा इतक्या खंबीरपणे, अविरतपणे व वैज्ञानिकतेने रिझल्ट देत असते, त्यावेळी नक्कीच त्या सिस्टीमला महत्त्व असते.
होमियेापॅथीच्या लहानशा गोळ्या व द्रव औषधी नेमकी कार्य तरी कशी करतात, हे बर्याच लोकांसाठी एक कोडे असते. ही एक ‘डायनॅमिक प्रक्रिया’ असते. उदा. निसर्गातील असे अनेक कीटक आहेत की, जे त्यांच्या शरीरातून काही द्रव पदार्थ बाहेर टाकत असतात व त्याच जातीच्या इतर कीटकांना या द्रवाद्वारे संदेश पाठवत असतात. साधारणपणे दोन मैलांवर असलेल्या त्याच जातीच्या इतर कीटकांना या द्रवामुळे संदेश पोहोचतो. दुसरे उदाहरण म्हणजे, शार्क माशाला रक्ताच्या वासाबद्दल प्रचंड संवेदनशीलता असते. समुद्राच्या पाण्यात जर प्राण्याचे रक्त मिसळले असेल, तर शार्कमासा ते लगेच जाणून त्याठिकाणी पोहोचले, आता हे इतक्या अंतरावरूनही शक्य होते, हेसुद्धा एक कोडेच आहे. परंतु, अतिसंवेदनशील receptors मुळे हे शक्य होते.
आता औषधांच्याच बाबतीत पाहायचे झाले, तर होमियोपॅथीची औषधे ही पाण्यात मिसळल्यावर काय होते व त्याच्यावर प्रक्रिया केल्यावर त्याची शक्ती कशी वाढते, हे पाहणे गरजेचे आहे. जेव्हा औषधी गुणधर्म असलेला पदार्थ पाण्यात ठेवला जातो, त्यावेळी काय होते याबद्दल जगभरात संशोधन झाले व प्रयोगही झाले. फ्रान्स व बेल्जियमच्या विद्यापीठांनी व रुग्णालयांनी प्रयोग केले. त्यात त्यांना असे दिसून आले की, जर काचेच्या बाटलीमधील पाणी जोरजोरात हलवले, तर अतिसूक्ष्म असे ‘सिलिका पार्टीकल्स’ म्हणजे अतिसूक्ष्म कण हे पाण्यामध्ये मिसळतात.
(Demorgeat, et al;2004) त्याचप्रमाणे औषधी गुणधर्म असलेले पदार्थ जेव्हा पाण्यामध्ये ठेवतात व त्यांचा पाण्याचा अणू व रेणूंशी संपर्क येतो, त्यावेळी ते पदार्थ पाण्यात राहून स्वतःचा असा एक विशिष्ट परिणाम त्या पाण्यावर करत असतात. त्यालाच 'pharmacological of medicinal substance' असे म्हणतात. यामध्ये काचेचे अणू-रेणू रुपात सिलिका कण हे या औषधी गुणधर्मांना अबाधित ठेवण्याचे कार्य करत असतात. जेव्हा औषधी गुणधर्माचा पदार्थ हा पाण्याच्या संपर्कात येतो, तेव्हा काचेच्या भांड्यातील पाणी त्या औषधाचे असे स्वत:चे गुणधर्म असलेले पाणी तयार करते व यामुळे पाण्याची स्वत:ची बांधणी बदलून ते नवीन औषधी रसायनात त्याचे रुपांतर होते. म्हणजेच होमियोपॅथीची औषधे नुसती पाणी नसतात, यापुढे आपण त्याची शक्ती कशी वाढते, ते पाहू. (क्रमश:)
डॉ. मंदार पाटकर
(लेखक एमडी होमियोपॅथी आहेत.)
९८६९०६२२७६