श्री. र. वर्तक लिखित ‘स्वा. सावरकरांची प्रभावळ‘

दि. २१ डिसेंबर १९०९ यादिवशी नाशिकमध्ये एक अत्यंत खळबळजनक घटना घडली. ती म्हणजे जिल्हाधिकारी जॅक्सन याचा अनंत कान्हेरे या तरुणाने केलेला वध. ही घटना विजयानंद नावाच्या नाट्यगृहात घडली. त्यावेळेस तेथे ‘संगीतशारदा‘या नाटकाचा प्रयोग चालू होता. या नाट्यगृहाला खेटून नगरपालिकेची एक शाळा होती. महाबळ गुरुजी या शाळेत बसून एका भगदाडातून, हे नाटक पाहत होते. वधानंतर नाशिकमध्ये मोठी धरपकड झाली. पोलिसांचा महाबळ गुरुजींवर संशय होताच. त्यांचीदेखील कसून चौकशी झाली. पण, पोलिसांच्या हाती काहीच धागादोरा लागला नाही. पण, त्यांना तसेच कसे सोडून द्यायचे म्हणून सरकारने काय करावे? त्यांनी शाळेत बसून नाटक पाहिले म्हणजे नगरपालिकेच्या जागेचा वापर अनधिकृतपणे केला, अशा हास्यास्पद आरोपाखाली त्यांना शाळेतून चक्क काढून टाकण्यात आले! उदरनिर्वाहाचे साधन अशारितीने अचानक नाहीसे झाल्यामुळे पुढच्या काळात त्यांना फार मोठ्या हालअपेष्टा सोसाव्या लागल्या, हे वेगळे सांगायला नकोच.

कवी गोविंद यांच्या काही देशभक्तीपर कविता प्रसिद्ध केल्या म्हणून बाबाराव सावरकर यांना गजाआड करण्यात आले. खटला सुरू झाला. त्यांच्याविरुद्ध अधिक पुरावा मिळू नये तसेच इतर क्रांतिकारकांना त्रास होऊ नये म्हणून भगूरच्या घरातील काही कागदपत्रे जाळून टाकणे आवश्यक होते. महाबळ गुरुजी रातोरात भगूरला गेले आणि हे अतिशय महत्त्वाचे काम त्यांनी बिनबोभाट पार पाडले. याची माहिती श्री. र. वर्तक यांनी दिली आहे. स्वातंत्र्यशाहीर कवी गोविंद यांच्या अनेक प्रेरणादायी कविता त्यावेळच्या तरुणांच्या ओठावर होत्या. स्वतः कवी गोविंद शरीराने अपंग असले, तरी त्यांची कविता नवी भरारी घेत होती. त्यांच्या शेवटच्या आजारात महाबळ गुरुजींनी त्यांची हरप्रकारे सेवा केली. गोविंद यांना लेखन करणे शक्य नव्हते. म्हणून ते त्यांच्या कविता महाबळ गुरुजींना लिहून घ्यायला सांगत. त्यापैकी ‘सुंदर मी होणार‘ ही कविता मराठी साहित्यात अजरामर झाली आहे.