मोल मानवी मूल्यांचे...

वैयक्तिक मूल्यांचे बरे-वाईट दर्शन घडवणार्‍या गोष्टी म्हणजे पैसा आणि प्रसिद्धी. या गोष्टी जगाला व्यापून उरलेल्या आहेत. जगभरातील अब्जावधी लोकांची मने यामुळे भ्रष्ट झाली आहेत. सहज पैसा आणि अमाप प्रसिद्धी यामुळे प्रत्येकाला आपले जीवन अगदी सुखद होईल, असे अनेकांना वाटत असते. तसे पाहिले, तर जगातील महान लोक आपल्याला मूल्ये किती महत्त्वाची आहेत, याचे वेळोवेळी आपल्याला मार्गदर्शन करतात. आपल्या जीवनात आपल्यासाठी नेमके काय महत्त्वाचे आहे, त्यावरुन आपली मूल्ये निर्धारित होत असतात. पण, तुम्ही स्वतःला कधी विचारले का की, माझी वैयक्तिक मूलभूत मूल्ये आणि श्रद्धा काय आहेत? मला खरोखर कशाची काळजी आहे? मी कशासाठी उभा आहे?

स्पष्टपणे पाहता, काही लोकांकडे उदात्त वैयक्तिक मूलभूत मूल्ये असतात, तर इतरांची तत्त्वांची निवड अत्यंत खराब असते. वैयक्तिक मूल्यांच्या संदर्भात एक मनोरंजक रूपक अभिव्यक्ती अशा आहे की, मूल्यांना तुमचे दार ठोठावण्याची प्रवृत्ती नसते, ती फक्त तुमच्या घरात दिसतात. तुम्ही तुमच्या मूळ मूल्यांचा विचार करत नसाल, तर त्याचा अर्थ असा नाही की, तुमच्याकडे कोणतीही मूळ मूल्ये नाहीत. वाटेत अगदी चालता चालताही जीवनातील काही तत्त्वे तुम्ही सहज स्वीकारत असता. कधी तुमच्याकडे असलेली तुमची मूल्ये तुमच्यासाठी आवश्यक नसतील किंवा कधी कधी असेही होते की, तुमची सध्याची मूल्ये तुमच्यावर दुसर्‍यांकडून कदाचित लादली गेलेली असतात. पण, तुमची वैयक्तिक मूळ मूल्ये ही तुमची ‘नॅव्हिगेटिंग सिस्टीम’च म्हणता येतील. मनातील गाभ्यात वसलेले एक अंतर्गत अप्रत्यक्ष होकायंत्र तुम्हाला अनेकदा मार्ग दाखवत आणि तुम्हाला एका विशिष्ट दिशेने जाण्यास सूचित करत असते.

प्रत्येकाच्या अंतर्मनात विश्वासाचा एक निश्चित संच आधीच स्थापित केलेला असतो. परंतु, याचा अर्थ असा नाही की, प्रत्येकाला या विश्वासांची जाणीव आहे. सामान्यतः, जे लोक मूल्यांचा विचार करत नाहीत, ते त्यांना एक ‘आतला आवाज’ मानतात अथवा समजतात. काही अभ्यासू लोक जे स्वतःला अधिक खोल, ज्ञानी समजतात, ते प्रत्यक्षात आहेत, त्यापेक्षा आपण अधिक प्रभावी दिसण्यासाठी काही पकडवाक्ये वापरतात. अलीकडे मूल्यांकडे काहीतरी दिखाऊपणा आणि स्वत:ची उन्नती म्हणून लोक पाहताना दिसतात. जीवन कठीण आहे आणि आपल्या सर्वांनाच हे माहीत आहे.

कोणत्याही क्षणी, तुम्हाला दररोजच्या अनेक अडचणींचा सामना करावा लागू शकतो. जसे की, तुमच्या कारमधील सीट कव्हर खराब झाले आहे, हे समजणे. कामाच्या ठिकाणी महत्त्वाच्या बैठकीला तुम्ही तयारीच केली नव्हती हे समजणे, तुमची मांजर रात्रभर पळून जाणे अशा अनेक बारीकसारीक गोष्टी होताच राहतात. पुढे जसजसे तुमचे वय वाढत जाईल, तसतसे तुम्हाला अधिकाधिक कठीण समस्या दिसायला लागतात. जसे की, कुटुंबातील प्रिय सदस्य गमावणे, असंतुलित नातेसंबंध समस्या, एखादी वैद्यकीय समस्या किंवा नोकरी गमावणे, पैसे गमावणे वगैरे. एकूणच काय तर आयुष्याला दिशा दाखविताना अनेक दिशेने अंतर्मनातील होकायंत्र मार्गदर्शन करतच असते.

काल्पनिक भविष्यासाठी शुभेच्छा देण्याऐवजी वर्तमान क्षणाचा आनंद लुटायला हवा. भविष्यातील अधिक आनंदाच्या क्षणाच्या आशेने व अपेक्षेने तुम्ही वर्तमान क्षणापासून दूर राहण्याची इच्छा व्यक्त करत आहे. भविष्यातील कल्पित आनंद आपल्या अपेक्षेप्रमाणे असेलच असे नाही - तितका चांगला नाही. आता, जर तुम्ही या सध्याच्या क्षणी आपल्या इंद्रियांना ‘संतृप्त’ करण्याचा सर्वतोपरी प्रयत्न करत असाल, तर त्यातच खरा निर्भेळ आनंद आहे. तो क्षणाक्षणाला मिळत राहतो.

 

जेव्हा तुम्ही तुमच्या आयुष्यातील एखादी मोठी घटना अनपेक्षितपणे अनुभवता - मग तो गंभीर आजार असो, मुलाचा जन्म असो किंवा दत्तक घेणे, सेवानिवृत्ती किंवा इतर महत्त्वपूर्ण जीवनातील बदल असो - तुम्हाला ‘नेव्हिगेट’ करायला मदत करण्यासाठी विविध संसाधनांची आवश्यकता असते. जीवनानुभवाची ही संसाधने तुम्हाला हव्या असलेल्या फायद्यांची माहिती, कामातून वेळ काढण्याच्या सूचना, मित्रमैत्रिणींचे आजूबाजूला असणे अशा गोष्टींतून समर्थन साहाय्यासाठी मदत करतात.

आपल्यापेक्षा मोठ्या गोष्टीसाठी कार्य करणे किंवा आपण जे करत असतो, त्याबद्दल आदर वाटणे, हे सामान्यतः समाधानासाठी आवश्यक आहे. जीवनात आपला एक उद्देश आहे, असे आपण सर्वांनी अनुभवले पाहिजे. कारण, ही बाब आपल्या प्रत्येकासाठी वेगळे आहे. खास आहे.

जेव्हा आपल्या जीवनात कोणत्याही सीमा नसतात, म्हणजे आपण काय करू शकतो आणि काय सहन करणार नाही, याची जाणीवच नसते, तेव्हा आपला इतरांना आपल्याला गृहीत धरू देण्याकडे अधिक कल असतो. आपल्यासाठी कोणत्या गोष्टी अनुकूल आणि कोणत्या प्रतिकूल, याबद्दल आपल्याला स्पष्ट जाणीव असायला हवी. इतर लोक तुमच्या गरजांकडे दुर्लक्ष करून, तुमचे अनुभव अमान्य करून तुमचा अनादर करण्याचा प्रयत्न करू शकतात आणि तुम्हाला अपुरे आणि अतृप्त वाटू शकते. त्यामुळे तुमच्याकडे हे अनुभव नाकारण्याचा पर्याय आहे. तुम्ही स्वाभिमान सोडून द्या, इतर लोकं तुमच्याबद्दल काय विचार करतात, याचाच विचार करीत बसणे उचित नव्हे.

तुमच्या स्तुतीदरम्यान तुम्हाला तुमच्याबद्दल प्रामाणिकपणे काय ऐकायला आवडेल, याचा विचार प्रत्येकाने करायला हवा. तुम्हाला मार्गदर्शन करण्यासाठी त्याचा नक्कीच उपयोग होऊ शकतो. (क्रमशः)