भारत-आफ्रिका मैत्रीचा नवा अध्याय

 

 

 

 

आफ्रिकन लोकांच्या धोरणातील प्राधान्यक्रम आणि गरजा यांचा भारत सरकारकडून सातत्याने विचार करण्यात आला. शिक्षण, आरोग्यसेवा, कृषी, संरक्षण आणि सुरक्षा, विज्ञान आणि तंत्रज्ञान, क्षमता बांधणी आणि पायाभूत सुविधांमध्ये भारताने आफ्रिकेतील इच्छुक देशांसाठी मांडलेल्या विविध गुंतवणुकीचे खूप कौतुक केले आहे. कोरोना जागतिक साथीमुळे विकासात्मक भागीदारीदेखील मजबूत केली आहे.

 

 

त्याचवेळी चीनच्या कथित विकास आणि गुंतवणुकीच्या जाळ्याचा अंदाज आल्याने आफ्रिकी देश शहाणे झाले आहे. एकेकाळी आफ्रिका खंड हा आपली नवी वसाहत असल्याप्रमाणे चीन येथे गुंतवणूक करत होता. मात्र, गुंतवणूक करताना आणि कर्जे वाटताना आफ्रिकी देशांचे नियंत्रण मिळविण्याची चीनची खेळी होती. सुदैवाने आफ्रिकी देशांना चीनची ती खेळी लवकर लक्षात आल्याने धोका टळला, असे म्हणण्यास वाव आहे. त्या पार्श्वभूमीवर आफ्रिकेसाठी भारतासोबतची मैत्री ही अतिशय सुरक्षित वाटते.

 

  

कोरोना महामारीच्या काळातही भारत आफ्रिकेसोबत एकजुटीने उभा राहिला. विशेष विमानांच्या व्यवस्थेद्वारे एकमेकांच्या नागरिकांचे मायदेशी सुरळीतपणे पार पाडले जावे, यासाठी दोन्ही बाजूंनी जवळून काम केले. शिवाय, घरामध्ये तीव्र टंचाई असूनही, भारताने आफ्रिकन देशांना शक्य तितक्या प्रमाणात लसीकरण डोस देण्याचा प्रयत्न केला. यामध्ये २५ आफ्रिकन देशांना वैद्यकीय मदत आणि ४२ आफ्रिकन देशांना ‘मेड इन इंडिया’ ‘कोविड’ लसींचे ३९.६५ दशलक्ष डोस यांचा समावेश आहे.

 

 

 याच संदर्भात दि. १९-२० जुलै रोजी ‘कॉन्फेडरेशन ऑफ इंडियन इंडस्ट्रीज’ (सीआयआय) आणि ‘एक्सपोर्ट इम्पोर्ट’ (एक्सिम) ‘बँक कॉन्क्लेव्ह ऑन इंडिया-आफ्रिका ग्रोथ पार्टनरशिप’ची १७ वी आवृत्ती झाली. विविध क्षेत्रातील सरकार आणि व्यवसायांचे एक हजारांहून अधिक प्रतिनिधी आफ्रिकन देश या परिषदेला उपस्थित होते.

 

 

भारताचे परराष्ट्र व्यवहारमंत्री, डॉ. एस जयशंकर यांनी त्यांचे विशेष भाषण देताना, भारताचा आफ्रिकेसोबतचा द्विपक्षीय व्यापार आधीच्या वर्षीच्या ५६ अब्ज डॉलरच्या तुलनेत २०२१-२०२२ मध्ये आता ८९.५ अब्ज अमेरिकन डॉलरवर पोहोचला आहे असे अधोरेखित केले. आज भारताच्या आफ्रिकेतील निर्यातीचा वाटा आफ्रिकेच्या जागतिक आयातीपैकी ५.२ टक्के आहे, तर २०२० मध्ये खंडातील जागतिक निर्यातीमध्ये भारताच्या आयातीचा वाटा सात टक्के आहे. यावरून भारत हा आफ्रिकेचा चौथा सर्वांत मोठा व्यापारी भागीदार असल्याचे दिसून येते.

 

 

दक्षिण आफ्रिका, नायजेरिया, इजिप्त, केनिया, मोझांबिक आणि टांझानिया ही भारताच्या आफ्रिकेतील निर्यातीची प्रमुख ठिकाणे आहेत. पेट्रोलियम उत्पादने भारताच्या निर्यातीतील सर्वांत मोठी वस्तू आहेत, त्यानंतर फार्मास्युटिकल उत्पादने, वाहने आणि तृणधान्ये आहेत. दुसरीकडे, दक्षिण आफ्रिका, नायजेरिया, अंगोला, इजिप्त आणि मोरोक्को या खंडातून भारताचे प्रमुख आयात स्रोत आहेत ज्यात खनिज इंधन, तेल (प्रामुख्याने कच्चे), नैसर्गिक किंवा संवर्धित मोती, मौल्यवान किंवा अर्ध-मौल्यवान दगड आणि अजैविक रसायने आहेत.

 

 

भारत आणि आफ्रिकेच्या भागीदारी ही संरचित प्रतिबद्धता आणि सहकार्य तीन स्तरांमध्ये कार्य करते - पॅन-आफ्रिका, आफ्रिकन युनियनसह खंडीय स्तरावर; विविध आफ्रिकन प्रादेशिक आर्थिक समुदायांसह प्रादेशिक आणि उपप्रादेशिक स्तरावर आणि द्विपक्षीय, वैयक्तिक आफ्रिकन देशांसह.

 

 

‘सीआयआय-एक्झिम बँक कॉन्क्लेव्ह’, ‘आयएफए’, भारतीय तांत्रिक आणि आर्थिक सहकार्य कार्यक्रम आणि भारत-आफ्रिका संरक्षणमंत्रीकॉन्क्लेव्ह यासारखे संवाद भागीदारीला जोम आणि चैतन्य देतात आणि नियमित आणि शाश्वत संवाद सुनिश्चित करतात. आफ्रिकन देशांच्या विविध प्राधान्यक्रमांना ओळखून आणि जागतिक आव्हानांना प्रतिसाद देण्यासाठी महाद्वीपशी संलग्न राहण्याचे स्वतःचे मार्ग सुनिश्चित करून, भारताने भारत-आफ्रिका भागीदारी नवीन करण्यासाठी आपली इच्छा आणि क्षमता प्रदर्शित केली आहे.