पर्यावरणपूरक शाश्वत पर्यटन

आपल्या देशाच्या प्रतिज्ञेत आपण अभिमानाने म्हणतो की, ‘भारताच्या विविधतेने नटलेल्या परंपरांचा मला अभिमान आहे.’ त्या परंपरेचे, संस्कृतीचे मूळ भारतातल्या वैविध्यपूर्ण नैसर्गिक परिसंस्थांमध्ये अर्थातच इथल्या जैवविविधतेत आहे. जिथे आजही नद्या गोठलेल्या अवस्थेत आहेत, त्या हिमालयाच्या उत्तुंग पर्वतरांगेपासून ते त्याही आधी लाखो वर्षे निर्माण झालेल्या, भारतासाठी पाऊस अडवणार्‍या, समुद्राशी नाते सांगणार्‍या सह्याद्रीपर्यंत हिमवनापासून ते पर्जन्य वनापर्यंत हर एक प्रकारची नैसर्गिक संपत्ती या देशाला लाभली आहे.

निसर्गाच्या या प्रत्येक रूपासोबत एकरूप होऊन पंचमहाभूतांना देव मानून भारतीयांनी कुठे नदीच्या खोर्‍यात तर कुठे डोंगराच्या माथ्यावर, समुद्राच्या किनारी, घनदाट जंगलात, अति पावसातसुद्धा आणि अति उन्हातसुद्धा एवढेच काय वाळवंटातसुद्धा तिथल्या नैसर्गिक अधिवासाशी समरूप जीवनशैली विकसित केली.जितका समृद्ध निसर्ग तितकीच समृद्ध जीवनशैली. हीच नैसर्गिक समृद्धता आमच्या खाद्यसंस्कृतीत शेती परंपरांमध्ये कलेमध्ये प्रतिबिंबित होते. जिथे आजही माणूस निसर्गाशी घट्ट नाते जोडून जगत आहे त्या कोकण नावाच्या स्वर्गीय भूमीत सहा ऋतूंचे सहा सोहळे अनुभवताना.

 निसर्गाच्या उत्सवांना मानवी आनंदाचा स्रोत बनवताना. निसर्ग हाच भारतीय संस्कृतीच्या संपन्न असण्याचा पाया आहे हे मला जाणवले. त्यामुळेच जग ‘क्लायमेट चेंज ग्लोबल वॉर्मिंग’ जलवायू प्रदूषणाच्या विळख्यात अडकले असताना आपल्या देशाला यातून वाचवायचे असेल, तर आपली संस्कृती आणि शाश्वत जीवनशैली जपणे हाच एकमेव मार्ग माझ्यासारख्या गावातल्या तरुणांसमोर असल्याचे मला जाणवले.स्वर्गीय कोकणात अवास्तव अशाश्वत विकासाच्या संकल्पनांना वाट दिली जात असताना तळकोकणातील ‘इकोसेन्सिटिव्ह’ गावांमध्ये स्थानिकांना घेऊन आमच्या शाश्वत विकासाचे ‘व्हिजनरी मॉडेल’ आम्हीच का नाही तयार करू शकत? आम्हाला आमचा विकास नेमका कसा हवा आहे हे आम्हीच का नाही ठरवू शकत? समाधानात आनंद मानून जगायला शिकवणार्‍या सुशेगाद आनंदाचे कोकणी रहस्य जगासमोर आणण्याची संधी मला पर्यटनातून मिळाली.

बाजूच्या गोव्याची ‘कमर्शियल टुरिझम’मुळे झालेली वाताहत नैसर्गिक आणि सांस्कृतिक नुकसान आम्ही जवळून बघितले होते. पर्यटन म्हणजे केवळ मजा मारणे, पार्ट्या करणे, दारू पिणे, धिंगाणा करणे पाश्चात्य संस्कृतीतले पैशावर आधारित खेळ आपल्या देशात रुजवणे आणि आपली मूळ जीवनशैली संपवून नव्या असंबद्ध अशाश्वत गोष्टींवर उभी राहिलेली व्यवस्था तिथे दिवस टिकणार आहे? गावात जगण्याची कला कौशल्य परंपरा शेती बागायती मासेमारी एकदा सोडल्यावर पुन्हा प्रस्थापित करणे, जवळपास अशक्यच. आमच्या शाश्वत जगण्याच्या आनंदाला इतरांमध्ये वाटणे आणि इथल्या लोकांना शाश्वत रोजगाराची संधी त्यांच्याच जगण्यातून मिळवून देणे अशा संकल्पनेतून आम्ही शाश्वत जीवनशैली वरती आधारित पर्यटन तळ कोकणात सुरू केले.

कोकणातली नदी जशी सह्याद्रीपासून समुद्रापर्यंत वाहते तसा कोकण पर्यटनाचा आमचा नकाशा आहे..सह्याद्रीच्या माथ्यापासून ते समुद्र संगमापर्यंत नदी, डोंगर, सदाहरित जंगल, खाडी, कातळ सडे, पाणथळ जमिनी तलाव, खाजण, समुद्र किनारे अशी निसर्गाची वेग वेगळी रूपे बघत प्रत्येक ऋतूनुसार, होणारे बदल आणि गावातले जीवन समजून घेत हा प्रवास आपण अनुभवतो..हे डोंगर, ही झाडे आणि वन्यजीवन समृद्ध करण्यासाठी समुद्र सह्याद्रीकडे मान्सूनचे वारे पाठवतो स्वतःच्या पाण्याची वाफ त्यात मिसळतो, हिरवेगार डोंगर त्यातून पाऊस देतात ..जणू दुधाचे घट फुटावेत तसे कोसळणारे सह्याद्रीतले धबधबे एका खोर्‍यातल्या अशा असंख्य धबधब्यांनी जन्माला येणारी नदी हा काही महिन्यांचा सृष्टीला नवजीवन देणारा सोहळा आमच्या जगण्याचाही सोहळा असतो