भारत इजिप्त संबंध नव्या वळणावर

भारत आणि इजिप्त या दोन्ही देशात राजनैतिक, आर्थिक आणि लष्करी संबंध वृद्धिंगत होत आहेत. याच पार्श्वभूमीवर भारताने इजिप्तचे राष्ट्रपती अब्देल फताह अल-सिसी यांना प्रजासत्ताक दिनाच्या सोहळ्याला उपस्थित राहण्यासाठी आमंत्रित केले आहे. भारत-इजिप्तचे संबंध पुनरुज्जीवित करण्याची आणि पारंपरिक द्विपक्षीय संबंधांच्या पलीकडे असलेल्या मुद्द्यांवर समन्वय साधण्यासाठी ही घटना अतिशय महत्त्वाची ठरणार आहे. या परिषदेत पश्चिम आशियाचे एकत्रीकरण आणि आंतरराष्ट्रीय राजकारणात तिसर्‍या ध्रुवाची निर्मिती, या गोष्टींचा समावेश असणार आहे. यामुळे प्रामुख्याने पश्चिम आशियातील राजकारणामध्ये अनेक नव्या घटनांना प्रारंभ होणार आहे. त्याचप्रमाणे या नव्या संबंधांमुळे भारताचे पश्चिम आशियातील स्थान अधिक मजबूत होण्यास प्रारंभ होऊ शकतो. इजिप्तचे भूराजकीय स्थान लक्षात घेता भारतासाठी या संबंधांना बळकटी मिळणे महत्त्वाचे ठरणार आहे.

मध्य पूर्वेचा प्रदेश पश्चिम आशियाई प्रणाली तयार करण्याच्या दृष्टीने दक्षिण आशियाच्या जवळ येत आहे. इस्रायल, भारत आणि सुन्नी अरब राष्ट्रे यांच्यातील हितसंबंधांनी इंडो-अब्राहमिक युतीच्या उदयाचा मार्ग मोकळा केला आहे. इंडो-अब्राहमिक युती ‘आयटूयुटू’ मध्ये प्रामुख्याने दिसून आली आहे. भारत, इस्रायल, अमेरिका आणि संयुक्त अरब अमिराती या देशांनी विशेष सहकार्य व्यवस्थेची निर्मिती केली असून त्याचे मुख्य उद्दिष्ट हे आर्थिक संबंधांना बळकटी करण्याचे आहे. यामध्ये संरक्षणाचाही आयाम आहे. त्याअंतर्गत इराणी क्रूझ क्षेपणास्त्रे, बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्रे आणि ड्रोनपासून अरब अमिरातीचे रक्षण करण्यासाठी इस्रायल आणि भारत संयुक्त अरब अमिरातीला बराक आठ या सह-निर्मित हवाई संरक्षण प्रणालीचा पुरवठा करतील, असे निश्चित करण्यात आले आहे.

भारताने इस्रायल आणि युएईसोबत द्विपक्षीय किंवा ‘आयटूयुटू’ आणि फ्रान्स-युएई-भारत त्रिपक्षीय स्वरूप आणि सौदी अरेबियाशी द्विपक्षीय संबंधांद्वारे आपली धोरणात्मक भागीदारी तयार केल्यामुळे, इजिप्त हा पश्चिम आशिया तसेच आफ्रिकेत भारताचा चौथा मुख्य स्तंभ म्हणून उदयास आला आहे. इजिप्त ह भूमध्य समुद्र, लाल समुद्र, आफ्रिका आणि पश्चिम आशिया या चार प्रदेशांत धोरणात्मक व सक्रिय खेळाडू राष्ट्र आहे. सुएझ कालवा लाल समुद्राची शक्ती म्हणून कैरोच्या स्थितीची हमी देत असल्याने इजिप्त ‘भूमध्यसागरीय शक्ती’ म्हणून उदयास येत आहे. भूमध्य समुद्रापासून इंडो-पॅसिफिकपर्यंतच्या ‘ट्रान्सोसेनिक स्पेस’वर परिणाम करणार्‍या आंतरराष्ट्रीय आव्हानांना तोंड देण्यासाठी भूमध्यसागरीय अवकाशात, कैरो, दिल्ली आणि पॅरिस या भागीदारीची संधी आहे.

आफ्रिकेत, लष्करी आणि आर्थिक आघाड्यांवर आफ्रिकेतील स्वतःच्याआकांक्षा तसेच आफ्रिकेचे प्रवेशद्वार म्हणून इजिप्तची एक वाढती शक्ती म्हणून वेगळी ओळख तयार होत आहे. आंतरराष्ट्रीय राजकारणात तिसरा ध्रुव तयार करण्याचा मार्ग मोकळा करण्यासाठी अधिक भागीदार आणि मित्रांना आकर्षित करण्याच्यादृष्टीने इजिप्तसोबतचे द्विपक्षीय संबंध पुनरुज्जीवित करणे भारतासाठी प्राधान्यक्रमावर आहे.राष्ट्रपती सिसी यांच्या दिल्ली भेटीदरम्यान काही महत्त्वाचे निर्णय होण्याची शक्यता आहे. त्यामध्ये भारताच्या ‘७० तेजस लाईट कॉम्बॅट एअरक्राफ्ट’च्या इजिप्तच्या मागणीस अंतिम रूप दिले जाऊ शकते. त्याचप्रमाणे या योजनेंतर्गत ‘हिंदुस्थान एरोनॉटिक्स लिमिटेड’ (एचएएल) इजिप्तमध्ये उत्पादन आणि उत्पादन सुविधा स्थापन करणार आहे.

त्याचप्रमाणे दोन्ही देशांमध्ये परस्परांचे राष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागार, संरक्षणमंत्री आणि परराष्ट्रमंत्री यांचा समावेश असलेल्या वार्षिक परिषदेस प्रारंभ होऊ शकतो. परिणामी, सागरी सुरक्षा, ऊर्जा सुरक्षा, अन्न सुरक्षा, पश्चिम आशियातील सुरक्षा आर्किटेक्चर आणि युक्रेनमधील युद्ध या मुद्द्यांवर दोन्ही राष्ट्रांना समन्वय साधणे सुलभ होईल. फ्रान्स, इजिप्त आणि भारत एकत्र आणणारी ही एक नावीन्यपूर्ण युती भूमध्यसागरीय अंतराळ समुद्राच्या अंतराळ क्षेत्रावर परिणाम करणार्‍या आंतरराष्ट्रीय आव्हानांना सामोरे जाण्याचा एक महत्त्वाचा मार्ग असणार आहे. म्हणूनच फ्रान्स-इजिप्त-भारत त्रिपक्षीय स्वरूपाची शक्यता शोधून काढणे ही काळाची गरज आहे. प्रस्तावित त्रिपक्षीय स्वरूप हे इस्रायल-भारत-संयुक्त अरब अमिराती-अमेरिका आणि ‘क्वाड’सारख्या इतर समस्या-आधारित अंतर-प्रादेशिक गटांशी समन्वय साधल्यास अधिक फायदा होणार आहे.