एक राष्ट्रसमर्पित सेविका...

सुधा नामजोशी या राष्ट्र सेविका समितीच्या सेविका होत्या. १९७२च्या काळात संघाचं काम सफाळे भागात रुजविण्यात नामजोशी परिवाराचा सहभाग मोठा आहे. सर्वसाधारण हे कुटुंब बरीच वर्षे चाळीत राहून हसतमुखाने जीवन जगत होते. कै. महादेव नामजोशी सर त्याकाळात ‘सफाळे शारदामंदिर हायस्कूल’मध्ये ‘संस्कृत’ विषयाचे शिक्षक म्हणून रुजू झाले होते. मूळचे कोकणातील; परंतु सफाळे त्यांची कर्मभूमी झाली. नामजोशी सर यांची त्या काळात शिक्षक म्हणून पंचक्रोशीत छाप होती. काळी टोपी, सदरा व धोतर, असा पेहराव सरांचा होता. गरिबी असली तरी स्वच्छ चारित्र्याचे कुटुंब बेडरपणे जीवन जगले. अत्यंत प्रतिकूल संघविरोधी वातावरणात त्यांनी संघाचं काम रुजवलं. तुम्ही एकटे-दुकटे काय काम करणार, अशी हेटाळणी त्यांची तेव्हा काहींनी केली होती. पण, त्याही परिस्थितीतून त्यांनी अनेक तरुणांवर राष्ट्रभक्तीचे संस्कार घडवले. ते स्वयंसेवक आजही कामात आहेत.

सरांच्या कार्यात सुधा नामजोशी यांनी साथ दिली. संघ आज फार व्यापक संघटन दिसतं. अशा या संघटनात अवेळी येणार्‍या प्रचारकांच्या जेवणाची व्यवस्था न कंटाळता त्या करत असत. संघाच्या नियमाप्रमाणे प्रचारक हॉटेलात जेवत नाहीत. अशी व्यवस्था त्यांनी वर्षानुवर्षे केली. शेवटची ताजी आठवण म्हणजे, राम मंदिर निर्माण अभियानात आपल्या पेन्शनमधून दोन हजार रुपयांचे कुपन घेऊन अभियानाची त्यांनी सुरुवात केली होती. आमच्या पूर्वीच्या चाळीतल्या शेजारी राहणार्‍या नामजोशी वहिनी देवाघरी गेल्या. नामजोशी सरांच्या पत्नी, लता, विजय, वसंता यांची आई, सुचेता वहिनींची सासू, अनिरुद्ध, मुग्धा यांची आजी, ग्रीष्माची खापर पंजी... वयाच्या 90व्या वर्षी देवाघरी गेल्या आणि मला आमचं लहानपण आठवलं. मे महिन्यात त्या आम्हा बाळगोपाळ मंडळींना लिंबू सरबत नाही तर पन्ह देत. कधी लाडू, कधी पोहे, चिवडाही असे. त्या चाळीत सुख-दुःख वाटली जायची. रोज संध्याकाळी आरती आबा घेत (त्यामुळे आमच्या आरत्या पाठ आहेत.) विजयच्या आजीनं त्यांना एकदा ‘सई’ म्हणून हाक मारली, ती मी लक्षात ठेवली होती. कधी तरी तशी हाक मारायचो, पण राग कधीच केला नाही. या वहिनींना शिकण्याची इच्छाशक्ती होती. दहावीला आम्ही होतो, तेव्हा आमच्या जोडीनं त्यांनी बाहेरून अभ्यास करून परीक्षा दिली आणि पासही झाल्या. ‘गणित’ विषयाचा त्यांचा अभ्यास वाखाण्यासारखा होता. आपल्या पतीच्या उदबत्ती व्यवसायात त्या खूप मदत करीत असत. कठीण, कष्टमय परिस्थितीत आबांच्या पाठीशी खंबीरपणे उभ्या राहिल्या, हे मी स्वतः अनुभवले आहे. चाळीतल्या प्रत्येकाने पाहिले आहे. या वहिनी ताकसुद्धा छान करीत असत.

लहान वयात सई साठे सौ. सुधा महादेव नामजोशी झाली. छोट्याशा गावात बेताची परिस्थिती असलेल्या कुटुंबात वाढलेली ही सई बुरमबाडच्या नामजोशी कुटुंबात आली आणि ‘नामजोशीमय’ होऊन गेली. एकरूप झाली. कधी तक्रार नाही की, काही वेगळं केल्याचा गर्व नाही. त्या काही गरीब विद्यार्थ्यांना पुस्तके, कपडे देत असत. 1962च्या चीन युद्धात आपला सोन्याचा दागिना दान करून राष्ट्रप्रेम दाखवून दिलं होतं. सतत तीन वर्षे दोन विद्यार्थी माधुकरीसाठी येत होते. आबांनी किंवा वहिनींनी कपाळावर कधीच आठी येऊ दिली नाही. एखाद्याच्या हाताला चव असते असं म्हणतात, ते आम्ही अनेकदा अनुभवलंय. कुळीथाची आमटी त्या छान करीत. दिवाळीच्या फराळाची चव न्यारीच असे. अनारसे केले की, मला बोलावीत, खूप खूप आवडायचे मला ते. अशा या नामजोशी वहिनी, तो वारसा आता त्यांची सून सुचेता पुढे चालवीत आहे.

या वहिनी राष्ट्र सेविका समितीच्या स्वयंसेविका होत्या. त्यांचं वाचनही खूप होतं. जेव्हा सेविका समितीची शाखा सफाळ्यात नव्हती, तेव्हा आम्हा मुलांच्या संघशाखेत त्या येत असत. मुलांचं त्यांना खूप कौतुक असायचं. त्या स्वतः, रोकडे वहिनी (भाईंची पत्नी), काळे वहिनी (रघू काळे यांची पत्नी, भरतची आई), राजा फडके यांची पत्नी, दिगू नानांची पत्नी, अशा अनेक जणी शनिवार, रविवारी येत असे. पालघरहून कधीतरी दांडेकर वहिनी यायच्या. गीतं, भजनं, वीर क्रांतिकारकांच्या गोष्टी होत. आम्हीही ऐकलंय बर्‍याच वेळा. सफाळ्यात ग्राहक पंचायत स्थापन केल्यावर त्या कामावर वहिनी जातीनं लक्ष देत. प्रखर राष्ट्रप्रेमानं त्यांच्या मनावर गारूड केलं होतं. भाजपच्या कार्यात स्वतःला त्यांनी झोकून दिलं. घरोघरी प्रचारात आमच्या जोडीनं त्या गावात फिरत. हे आज सारं आठवतं. ठेंगण्या अंगाची, लांबसडक काळेभोर केस, संसारात सुख वाटणारी आणि दुःख मात्र स्वतःकडे ठेवणारी, अशा या सईला कधीच विसरू शकत नाही. स्वतःच अस्तित्व टिकवून ठेवणार्‍या नामजोशी वहिनी चिरकाल स्मृतीत राहतील. त्यांना आकरे कुटुंबाकडून भावपूर्ण श्रद्धांजली. नामजोशी कुटुंबाच्या दुःखात आम्हीही नतमस्तक होऊन सहभागी आहोत. हे शब्दपुष्प त्यांना अर्पण करून थांबतो.