नावासारखाच सरळमार्गी विनोदवीर...

 

 

प्रसिद्ध लेखक पु. ल. देशपांडे यांनी एका अभिनेत्याच्या अभिनयाचे मार्मिक वर्णन करून ठेवले आहे. ते म्हणतात, “हा माणूस इतका साधा आहे की, यांच्या नावात काना, वेलांटी, उकार काहीच नाही हो. अभिनयातील सहजता हा दुर्मीळ गुण या कलाकारामध्ये आहे. आपलं बोलणं विनोदी करायला त्याला कसलीही युक्ती वापरावी लागत नाही. नाटककाराने लिहिलेला संवाद पुरेसा हशा पिकविणारा नाही, या समजुतीने काही विनोदी नट आपली विनोदबुद्धी वापरतात, नको त्या ठिकाणी नको इतके अंगविक्षेप करतात. हशा पिकविण्यासाठी या कलाकाराला यापैकी कशाचीच गरज भासली नाही.” ‘लाखाची गोष्ट’, ‘पेडगावचे शहाणे’, ‘तुळस तुझ्या अंगणी’, ‘रंगल्या रात्री अशा’ ‘अखेर जमलं’, ‘वाट चुकलेले नवरे’, ‘बायको माहेरी जाते’, ‘मुंबईचा जावई’ आणि ‘एकटी’ अशा कितीतरी गाजलेल्या चित्रपटातून त्यांनी भूमिका केल्या. ‘जावई विकत घेणे’मधील म्हाताऱ्याच्या भूमिकेचे आणि ‘एकटी’तील भूमिकेबद्दल त्यांना महाराष्ट्र शासनाचे पारितोषिक मिळाले होते. कॉमेडीच्या नावे ओढून ताणून पांचट विनोद करून, कृत्रिम हास्य फुलवण्याचा प्रयत्न, सध्या आपल्याला टीव्हीवर पाहायला मिळतो. मराठी असो वा हिंदी मनोरंजन वाहिनी, एक तरी कॉमेडी शो असतोच असतो. मात्र, कॉमेडीच्या दुनियेत एक बादशाह असा होऊन गेला, ज्याचा केवळ चेहरा समोर आला तरी आपोआप हसू येत असे. त्याने डायलॉग मारला की हसून हसून पोट धरावं लागे. ना त्याच्या डायलॉगमध्ये कृत्रिमपणा होता, ना ओढून ताणून जुळवलेले शब्द. तो होता खराखुरा विनोदवीर म्हणजेच दिग्गज अभिनेते शरद तळवलकर.

 

 

 

ज्येष्ठ अभिनेते शरद गणेश तळवलकर यांचा जन्म १ नोव्हेंबर, १९१९ रोजी झाला. शालेय जीवनात म्हणजे पुण्याच्या भावे स्कूलमध्ये ऐनवेळेस ‘शिशुपाल’ आणि ‘साष्टांग नमस्कार’ या नाटकातील ‘भद्रायू भाटकर’ ही पात्र शरद तळवलकर यांनी अतिशय सुंदर रीतीने रंगविली होती. शाळेत असताना ते शिक्षकांच्या नकला हुबेहूब करायचे. १९३५ साली ‘रणदुंदुभी’ नाटकात शिशुपालाची भूमिका करणारा कलाकार ऐन वेळी अडला आणि शरद तळवलकरांनी आपल्या अभिजात कलागुणांनी त्या भूमिकेत कमालीचा रंग भरला. तेव्हापासून दरवर्षी स्नेहसंमेलनाच्या नाटकात त्यांच्यासाठी आग्रह धरला जाऊ लागला. इथूनच त्यांच्या रंगभूमीच्या प्रवासाला सुरुवात झाली. नटश्रेष्ठ केशवराव दाते यांच्या पाहण्यात त्यातील एक भूमिका आली आणि त्यांच्या ‘नाट्य विकास’ संस्थेत त्यांनी तळवलकरांना निमंत्रण दिले. नाटकात कामे करणे ही त्या काळात फारशी समाजमान्य गोष्ट नव्हती. वडिलांनी नाटक कंपनीत जाण्यास विरोध केल्यानंतर नाटकाच्या वेडापायी शरद तळवलकरांनी घर सोडले. अभिनयाबाबत मार्गदर्शन घेण्यासाठी तळवलकर कोल्हापूरला मा. विनायक यांच्या ‘हंस पिक्चर्स’मध्ये बाबूराव पेंढारकरांना भेटले. त्यांच्या सल्ल्यानुसार त्यांनी आधी शिक्षण पूर्ण करायचे ठरवून जोडीला अकाऊंटंटची नोकरी पत्करली. महाविद्यालयाच्या नाटकांतूनही त्यांच्या भूमिका प्रेक्षकप्रिय झाल्या. व्यावसायिक नाटकांतून भादव्या, फाल्गुनराव, कामण्णा, तळीराम, धैर्यधर अशा भूमिका शरद तळवलकर करू लागले. १९५२ साली गाजलेल्या ‘पेडगावचे शहाणे’ आणि ‘लाखाची गोष्ट’ या राजा परांजपे दिग्दर्शित चित्रपटांत त्यांना छोट्या भूमिका मिळाल्या. तसेच दत्ता धर्माधिकारी यांच्या ‘अखेर जमलं’ या चित्रपटात लक्षात राहण्याजोगी भूमिका मिळाली.

 

 

 

‘छापील संसार’ नावाच्या पहिल्या व्यावसायिक नाटकात त्यांनी काम केले. हा अभिनयाचा छंद जोपासत असताना त्यांनी मिलिटरी अकाऊंट्समध्ये नोकरी केली. त्यावेळेस त्यांचे शिक्षणही सुरू होते. विनोदी अभिनेता म्हणून त्यांनी केलेला पहिला चित्रपट होता ‘माझा मुलगा.’ तिथून सुरू झालेला विनोदी अभिनेत्याचा प्रवास शेवटपर्यंत सुरूच होता. नाट्य आणि चित्रपट दोन्ही क्षेत्रात त्यांनी आपल्या अभिनयाचा प्रभाव पाडला होता. बालगंधर्वांसारख्या नटश्रेष्ठाबरोबर ‘एकच प्याला’तील रंगवलेली तळीरामाची भूमिका बालगंधर्वांच्या शाबासकीला पात्र ठरली. ‘लग्नाची बेडी’ या नाटकातला ‘गोकर्ण’ शरद तळवलकरांनी आपल्या ठसकेबाज शैलीत रंगवून अविस्मरणीय केला. १९५५ साली आलेल्या ‘करायला गेलो एक’ या तुफान विनोदी फार्सने शरद तळवलकरांचे नाव महाराष्ट्रभर केले. तेथून त्यांची यशस्वी वाटचाल सुरू झाली. अभिनयाच्या वेडापायी त्यांनी पुणे विद्यापीठातील नोकरीही सोडली. पुढे राजा गोसावी यांच्याबरोबर ‘अवघाची संसार’, ‘दोन घडीचा डाव’ आणि ‘याला जीवन ऐसे नाव’ हे त्यांचे चित्रपट गाजले. ‘रंगल्या रात्री अशा’ या चित्रपटात शरद तळवलकरांना आव्हानात्मक भूमिका मिळाली. ‘बायको माहेरी जाते’ या चित्रपटातील त्यांची विनोदी भूमिकाही गाजली. अत्यंत सहज आणि उत्स्फूर्त अभिनय हे त्यांचे वैशिष्ट्य होते. पुणे आकाशवाणी केंद्रावर नाट्यनिर्माते म्हणून केलेले त्यांचे कार्य मोलाचे होते. त्यांच्या काळातील ‘नभोनाट्ये’ हा श्रोत्यांच्या आवडीचा विषय होता. ‘कलाकार’ ही नाट्यसंस्था त्यांनी उभारली. भावबंधनमधील ‘कामण्णा’, ‘अपराध मीच केला’ मधील ‘गुप्तेकाका’, ‘दिवा जळू दे’मधील ‘गोळे मास्तर’ अशा अनेक नाटकांमधील अनेक भूमिका संस्मरणीय ठरल्या. ‘अप्पाजींची सेक्रेटरी’ आणि ‘सखी शेजारीण’ या नाटकांतील त्यांच्या भूमिका हलक्या फुलक्या; पण संपूर्ण नाटक पेलून धरणाऱ्या दमदार अशाच होत्या. अतिशय बोलक्या चेहऱ्याचा हा विनोदी कलावंत ज्याला नाट्यसृष्टीत मानाचा समजला जाणारा ‘विष्णुदास भावे पुरस्कारा’ने गौरविले गेले.

 

 

 

‘मुंबईचा जावई’, ‘धाकटी मेहुणी’, ‘आली अंगावर’, ‘नवरे सगळे गाढव’, ‘चांदणे शिंपीत जा’, ‘थोरली जाऊ’, ‘गडबड घोटाळा’ आदी चित्रपटांतील त्यांच्या विनोदी भूमिका गाजल्या. ‘धुमधडाका’मध्ये शरद तळवलकर आणि लक्ष्मीकांत बेर्डे यांनी रंगवलेला चित्रपटाची कथा सांगण्याचा प्रसंग तर कोण विसरेल? ‘एकटी’, ‘लेक चालली सासरला’, ‘अष्टविनायक’, ‘कैवारी’ या चित्रपटांतील चरित्र भूमिकाही त्यांनी अजरामर केल्या. ‘मी रंगवलेले म्हातारे’ आणि ‘गुदगुल्या’ या त्यांच्या पुस्तकांना राज्य सरकारचा पुरस्कारही मिळाला. महेश कोठारेंच्या ‘धुमधडाका’ या सिनेमात लक्ष्मीकांत बेर्डे, अशोक सराफ आणि स्वत: महेश कोठारे हे तीनही एक्के होते. मात्र, हुकमाचा एक्का म्हणून शरद तळवलकर यांचंच नाव घ्यावं लागेल. या सिनेमात त्यांनी भूषवलेली ‘धनाजी वाकडे’ची भूमिका आजही प्रेक्षकांच्या मनात कायम आहे. या सिनेमाचं कथानक धनाजी वाकडेंभोवतीच फिरतं, त्याचमुळे शरदरावांना या सिनेमाचा हुकमी एक्का म्हणावं लागेल. साधा-सरळ, सुशील आणि एकमार्गी शरद तळवलकर हे आपल्या कामाशी एकनिष्ठ राहिले. शरद तळवलकर हे नाव मराठी चित्रपटसृष्टीशी निगडित असले तरी त्यांचे स्वतःचे नाट्यवेड हे प्रख्यात होते. नाटकाप्रमाणे चित्रपटातही शरद तळवलकरांनी महत्त्वपूर्ण भूमिका केल्या. मराठी रंगभूमी-चित्रपटसृष्टीतील ज्येष्ठ अभिनेते शरद तळवलकर यांची अभिनय कारकिर्द खूप मोठी आहे. या संपूर्ण प्रवासाबद्दल लेखांचं संकलन म्हणजे हे ‘गुदगुल्या’ पुस्तक... पुस्तकाचं नाव तळवलकरांच्या स्वभावाला धरून अगदी योग्य आहे, हे पुस्तक वाचल्यावर मनोमन पटतं. इतरांना हसविण्यासाठी जन्मलेल्या या ‘अवलिया’ अभिनेत्याने आपल्या ‘अनुभवाचे बोल’ या पुस्तकात रंजकपणे व्यक्त केले आहेत. हे पुस्तक बहिरंगावरून जरी आत्मचरित्रात्मक वाटलं, तरीही याचं अंतरंग केवळ त्यांच्या अभिनय प्रवासाने भरून गेलंय. मराठी रंगभूमी, चित्रपट या क्षेत्रात काम करताना जसे चांगले अनुभव त्यांना आले, तसेच वाईटही आले. असे बरेच क्लेशदायक अनुभव त्यांनी पुस्तकात विशद केले आहेत. हे पुस्तक केवळ शरद तळवलकरांच्या भोवती फिरत नाही. ज्या महनीय व्यक्तींचा त्यांना सहवास लाभला, त्यांच्याबद्दलही काही रंजक किस्से, आठवणी इथे त्यांनी मांडल्या आहेत. बालगंधर्व, गणपतराव जोशी, नानासाहेब फाटक, केशवराव दाते, केशवराव भोसले या त्यांच्या आदर्श नटांबद्दलची आपली मतं तर त्यांनी इथे नमूद केली आहेतच, शिवाय नव्या पिढीतल्या अनेक कलाकारांबद्दलही लिहिल्याचं तुम्हाला वाचायला मिळेल. यात लक्ष्मीकांत बेर्डे, अशोक सराफ, प्रशांत दामले, विजय चव्हाण, मोहन जोशी अशा अनेक जणांचा समावेश आहे. शरद तळवलकर हे दिलखुलास व्यक्तिमत्त्व आहे. या त्यांच्या मनमोकळ्या स्वभावाची ‘छाया’ या पुस्तकावर पडलेली आहे.

 

 

 

चेहऱ्यावरील भावातूनच विनोद आणि वेदना दाखविणारे तळवलकर विनोदी अभिनेता म्हणून अभिनय करतानाच ते दु:खद प्रसंगातही हेलावून टाकणारे त्यांचे भाव चेहऱ्यावर दाखवीत. शरद तळवलकर यांनी १६० हून अधिक चित्रपटांतून कामे केली. नाटकाचे प्रयोग चालूच होते आणि त्यांना आजाराने गाठले, तरी पण त्यांची विनोदबुद्धी शाबूत होती. माझा एक मित्र त्यांना भेटायला गेला, तेव्हा तो बिचारा शांतपणे आत गेला, शरद तळवलकर डोळे उघडून त्याला हसून म्हणाले, “अरे अजून आहे मी” आणि मग त्याच्याशी त्यांचे बोलणे सुरू झाले. त्यांच्या तोंडून त्यांचे किस्से ऐकणे म्हणजे धमाल होती. एकदा ते एका मुलाखतीत म्हणाले होते, “माझे लग्न स्मशानात ठरले, जिथे लोकांचे संसार मोडतात.. तिथे माझा संसार सुरू झाला.” त्याची कथाही अजब आहे. शरद तळवलकर यांना ‘एकटी’, ‘मुंबईचा जावई’, ‘जावई विकत घेणे आहे’, ‘रंगल्या रात्री अशा’, ‘धुमधडाका’, ‘लेक चालली सासरला’ आणि ‘तू तिथे मी’ या चित्रपटासाठी अ‍ॅवॉर्ड्स मिळाले होते. शरद तळवलकर यांना रंगमंचावर अभिनय करताना पाहणे म्हणजे पर्वणीच असे. त्यांच्या ‘अप्पाजींची सेक्रेटरी’ या नाटकात तर त्यांनी इतकी धमाल केली होती की, त्यांनी ते नाटक पाहिले आहे ते ते नाटक कधीच विसरू शकणार नाहीत. जवळजवळ ६० वर्षे ते अभिनय करत होते. ‘डार्लिंग डार्लिंग’, ‘सखी शेजारिणी’ आदी नाटकांचे प्रयोग सुरू असतानाच त्यांनी अखेरचा श्वास घेतला, अशा या चतुरस्र अभिनेत्याचे २२ ऑगस्ट, २००१ रोजी निधन झाले, अशा दिग्गज कलावंतांला मानाचा मुजरा...