करुण करुण करुण किती...

‘पुरुष हृदय कठीण कठीण किती बाई,’ असं महिला म्हणतात. पण, ही बिनकठीण हृदयाच्या पुरुषांची गोष्ट आहे. त्यातला एक चाळिशीतला लंगडा चार्ली. एका वाद्यवृंदामध्ये व्हायोलिन वाजवायचा. न्यूयॉर्कमध्ये आल्यावर त्याला हेलन दिसली. त्याने वाद्यवृंद सोडला आणि इथेच बिंगडन स्क्वेअरमधील तिच्या घरात मुक्काम ठोकला. मग ते सारे घर आणि शेजार वेळीअवेळी वाजणार्‍या व्हायोलिनच्या करुण सुरांनी भरून जाऊ लागला.

चार्लीच्या गोष्टीआधी या घराची गोष्टदेखील सांगतो. मेयो नावाच्या विधवा स्त्रीचं हे घर. मेयो हयात नाही. मेयोची मुलगी हेलन बॅरी इथे राहते. वीस वर्षांपूर्वी हेलनचं लग्न झालं. तिचा पती फ्रॅन्क परागंदा आहे. हेलन तळमजल्यावर राहते. उपजीविकेसाठी वरच्या मजल्यावरच्या दोन सदनिका भाड्याने देते.

वीस वर्षांपूर्वी हेलनच्या लग्नात काही नाट्यपूर्ण घटना घडल्या. फ्रॅन्क बॅरीशी तिचं लग्न ठरलं. लग्नात जॉन डोलेनी बेस्ट मॅन असणार होता. फ्रॅन्क आणि जॉन हे दोघे जवळचे मित्र. दोघांचं हेलनवर प्रेम होतं. दोघांनी तिला मागणी घातली होती. पण, हेलन आणि तिची आई या दोघींना फ्रॅन्क पसंत पडला. जॉनने हा निर्णय खिलाडू वृत्तीने मान्य केला.

लग्नाच्या दिवशी... चर्चमध्ये जायला अद्याप वेळ होता. हेलनने वधूचा पोशाख परिधान केला होता. आपल्या खोलीत आरशासमोरच्या खुर्चीवर बसून ती मेकअप करीत होती. अचानक खिडकीची पाखं बाजूला करून त्यातून उडी मारून जॉन आत आला. त्याला बघून हेलन दचकली.

“जॉन, हा काय वेडेपणा आहे?”

“मला माफ कर. मी तुमच्या लग्नात ‘बेस्ट मॅन’ची भूमिका बजावू शकणार नाही. किंबहुना, लग्नाला हजर देखील राहणार नाही. कारण, ज्या मुलीवर मी प्रेम केलं तिला दुसर्‍याची होताना बघणं मला शक्य नाही.”

“आत्ता आणि इथे तुझं काय काम आहे?”

“मी तुझा शेवटचा निरोप घ्यायला आलो आहे,” असं म्हणून तो तिच्यापुढे गुडघे टेकून बसला. कोटाच्या खिशातून गुलाबाचं फूल काढून तिच्या हातात दिलं. मग तिचा उजवा हात हातात घेऊन त्यावर ओठ टेकले-

आणि त्याच वेळी हेलनला हाका मारीत फ्रॅन्क आत आला. त्याला जॉनची पाठमोरी आकृती ते कृत्य करताना दिसली.

“कोण आहे? कोण आहे?” तो ओरडला. त्याला उत्तर न देता आणि तोंड न दाखवता जॉन चपळाईने उठला नि खिडकीतून बाहेर उडी मारून धावत सुटला. फ्रॅन्क खिडकीकडे झेपावला. त्याला खुलासा करण्यासाठी हेलन उभी राहिली. पण, तिला अवाक्षरही बोलू न देता, त्याने तिच्या कानाखाली एक वाजवली. तिला ढकलून तो देखील खिडकीतून उडी मारून बाहेर धावला. या घटनेला वीस वर्षे लोटली. हेलनचा नियोजित नवरा परत आला नाही. त्यांचं रीतसर लग्न लागलं नाही. पण, तरी ती स्वतःला ‘विवाहिता’, ‘फ्रॅन्कची पत्नी’ म्हणवते. चाळिशीतल्या हेलनचं तारुण्य उतरणीला लागलेलं आहे. पण, सौंदर्याचा बाज अजून शाबूत आहे. तिच्यावर मोहित होऊन चार्लीने वाद्यवृंदातली नोकरी सोडली आणि तिच्या घरात मुक्काम ठोकला. महिन्याभराच्या निवासानंतर एकदा त्याने धीर करून तिला मागणी घातली.

“कोण तू? कोणत्या गावचा? तुझं उत्पन्नाचं साधन काय?”

“मला माझ्या चार्ली या नावाखेरीज काहीच ठाऊक नाही. वीस वर्षांपूर्वी मी रुग्णालयात कोमातून उठलो होतो. एका सहृदय गायकानं माझं बिल भरलं होतं. त्याला कुटुंब, मूलबाळ नव्हतं. रुग्णालयातून बाहेर पडल्यावर त्याने मला आश्रय दिला. त्याच्याकडे मी व्हायोलिनवादन शिकलो. मरताना त्याने मला सारी पुंजी बहाल केली. तेच माझं उत्पन्न. वेळ घालवण्यासाठी मी एका वाद्यवृंदात व्हायोलिन वाजवायचो. इथं आल्यावर तुला पाहून प्रेमात पडलो म्हणून इथंच थांबलो. तुझ्याशी लग्न करून संसार थाटायला आवडलं असतं. पण, तू नकार दिला आहेस. आता हा महिना संपला की मी न्यूयॉर्क सोडून निघून जाईन.”

हेलनने खांदे उडवले आणि आपल्या खोलीत निघून गेली.

महिना संपण्याच्या आधीच आणखीन एक बिर्‍हाडकरू सदनिका मागण्यासाठी आला. त्याचा गुंडासारखा अवतार बघून हेलनने त्याला नकारच दिला. “भरीत भर म्हणजे कोठून आलास?” या प्रश्नावर उत्तर देताना तो म्हणाला, “आजच तुरुंगातून सुटून आलोय.”

पण थोड्या वेळाने तो परत आला, तेव्हा त्याच्या बरोबर एक पोलीस अधिकारी होता. त्याने रदबदली केली, “याला मी अनेक वर्षे ओळखतो. खुनाच्या आरोपाखाली हा आमच्या तुरुंगात होता. पण, त्याची वागणूक अतिशय सभ्य होती. त्याने भावनेच्या भरात एक खून केला. पण, त्याला दोन दशके लोटली आणि आता तो सुधारला आहे. त्याच्या हातून कोणताही गुन्हा घडेल, असं वाटत नाही. मी त्याची हमी देतो. शिवाय तुरुंगात कामे करून त्याने बरेच पैसे साठवले आहेत.”

हेलनने डोळे बारीक करून त्याला न्याहाळलं. मग होकार दिला. तिने त्याला ओळखलं होतं. वीस वर्षे झाली, चेहरा राकट झाला, काळाने कारागिरी केली, तरी आपल्या नवर्‍याला कोणती बाई ओळखणार नाही? आता हा इथे मुक्काम ठोकून राहील. काही दिवसांनी ओळख देईल. लगेच कोण त्याला स्वीकारतोय. त्याने ओळख दिल्यावर खुलासे करावेत, माफी मागावी. दोनतीनदा पाठपुरावा करावा. मग पाहू.

पण, त्याच दुपारी त्याने ओळख दिली आणि खुलासा केला. “त्या दिवशी त्या अनोळखी तरुणाला तुझ्या हाताचं चुंबन घेताना बघितलं. मी त्याचा पाठलाग करीत धावलो. त्याला गाठलं. ओळखलं. त्याच्या गुडघ्यावर मोठा दगड घातला. तो खाली पडला. रागाच्या भरात तोच दगड त्याच्या डोक्यात घातला. त्याचं डोकं फुटलं. मग पोलीस स्टेशनवर जाऊन गुन्हा कबूल केला. कोर्टाने दिलेली शिक्षा भोगली. आता परत आलोय. माझा स्वीकार कर.”

हेलनच्या डोक्यात लख्ख उजेड पडला. फ्रॅन्कने जॉनच्या डोक्यात दगड घातल्यावर जॉन मेला, असं समजून पोलीस स्टेशनवर कबुली दिली होती. पण, जॉन जीवंत आहे. जॉन म्हणजेच चार्ली. डोक्यात दगड खाऊन त्याची स्मृती गेली. ती तशीच गेलेली राहू देत. हेलनने चार्लीला त्याच दिवशी नारळ दिला. सामानसुमान भरलेली थैली पाठीवर टाकून व्हायोलिनमधून करुण स्वर आळवीत चार्ली उर्फ जॉन निघून गेला. त्याच्या पाठमोर्‍या आकृतीकडे बघत हेलन आणि फ्रॅन्क काही क्षण थांबले. मग उसासे सोडून आत निघून गेले.

* * *