नवा सामरिक मार्ग

दुसरा महत्त्वाचा मुद्दा म्हणजे, धारचूला आणि लिपुलेख ला या दोन्ही ठिकाणांना एकमेकांशी जोडल्याने आता भारतीय लष्कराच्या जवानांना भारतीय चौक्यांपर्यंत पोहोचणे फारच सुलभ झाले आहे. ८० किलोमीटर लांबीचा हा रस्ता असून त्याची उंची ६ हजार ते १७ हजार ६० फूट इतकी आहे. परिणामी, १७ हजार फूट उंचीवरील लिपुलेख लापर्यंत भारतीय लष्करासाठी रसद आणि युद्ध साहित्य या मार्गाने सुलभतेने पोहोचवता येईल. घुसखोरी वा युद्धासारख्या आणीबाणीच्या प्रसंगात अशा रस्तेमार्गांची उपयुक्तता अधिक असते. लडाखजवळील अक्साई चीनला लागून असलेल्या सीमेवर चिनी जवानांनी याआधी अनेकदा घुसखोरी केलेली आहे. तुलनात्मकदृष्ट्या पाहू गेल्यास धारचूला-लिपुलेख ला हा लिंक रोड तयार झाल्याने आता मात्र भारत लिपुलेख आणि कालापानी या परिसरात सामरिकदृष्ट्या चीनपेक्षा वरचढ ठरू शकतो. दोन वर्षांपूर्वी चिनी लष्कराने पिथौरागढच्या बाराहोतीमध्ये घुसखोरीचा एक प्रयत्न केला होता. परंतु, नव्या लिंक रोडच्या बांधणीनंतर चिनी लष्कर असा प्रकार करणार नाही, असे वाटते. दरम्यान, भारतीय लष्कराला चीनसारख्या कुरापतखोर शेजार्‍यावर नजर ठेवणेही नेहमीच आवश्यक असते. त्यामुळेही कालापानी हे ठिकाण सामरिकदृष्ट्या अतिमहत्त्वाचे आहे. १९६२च्या युद्धापासूनच इथे इंडो-तिबेट बॉर्डर पोलीस (आयटीबीपी) गस्त घालत आहे. तसेच चीनने फार पूर्वीच आपल्या सीमेपर्यंत रस्ता बांधून तयार केलेला आहे. हिमालयाला तोडून सीमेपर्यंत मूलभूत सोयी-सुविधा विकसित करण्यावर चीनने सातत्याने पुष्कळ पैसा खर्च केला आहे. दुसरीकडे लिपुलेख ला या ठिकाणाला मानससरोवरला जाणार्‍या मार्गाशी जोडल्याने नेपाळने नाराजी व्यक्त करत लिपुलेखवर पुन्हा एकदा आपला हक्क असल्याचे सांगितले. तथापि, भारताने नेपाळचा दावा फेटाळला असून हा भाग उत्तराखंडच्या पिथौरागढ जिल्ह्याचा भाग आहे, असे सांगितले. भारताबरोबर मित्रत्वाचे संबंध असूनही गेल्या काही काळापासून नेपाळ आणि चीन दोघेही परस्परांच्या जवळ आल्याचे आपण पाहिले. त्यामुळेच कदाचित नेपाळने लिपुलेखवर आपला हक्क पुन्हा एकदा सांगितला असावा. अशा परिस्थितीत कालापानीवर मजबूत पकड असणे भारतासाठी आवश्यक आहे आणि धारचूला ते लिपुलेख लापर्यंतचा मार्ग ते काम नक्कीच करेल.