हेतू शुद्ध असला की स्पष्टीकरणे द्यावी लागत नाही!

 

‘सत्य परेशान हो सकता हैं, पराजित नहीं’ अशा आशयाची हिंदीत एक म्हण आहे. सोशल मीडियाच्या आजच्या काळात आपल्यापैकी अनेकांना व्हॉट्सअ‍ॅपवरून या संदेशाची चित्रे आलीही असतील. आज त्याचे आठवण यायचे कारण म्हणजे, खा. अमोल कोल्हे त्यांच्या ‘स्वराज्यरक्षक संभाजी’ या मालिकेवरून देत असलेली केविलवाणी स्पष्टीकरणे. औरंगजेबाने केलेला छत्रपती संभाजी महाराजांचा अनन्वित छळ व क्रूरकर्मा औरंगजेबाचे त्या प्रसंगाने घडणारे विकृत दर्शन परिणामकारकपणे या मालिकेत दाखवले गेलेले नाही. ‘छावा’च्या यशानंतर औरंगजेबाचा खरा चेहरा व तो दिसू नये, म्हणून पाखंडी पुरोगाम्यांचे प्रयत्न ऐरणीवर आले आहेत व लोक प्रश्न उपस्थित करू लागले आहेत. आधी कोल्हे म्हणाले, ‘दबाव होता’, आता म्हणतात, ‘हा फेक नॅरेटिव्ह आहे. शरद पवारांनी कोणताही दबाव आणला नाही,’ असेही ते स्वत:च म्हणाले. ‘फेक नॅरेटिव्ह’वरच सत्ता स्थापन करणार्‍यांच्या सोबत उभे राहिले की, एक दिवस ‘फेक नॅरेटिव्ह’मुळेच बळी पडावे लागते. शिवप्रभूंच्या पराक्रमी आणि धर्माभिमानी सुपुत्राचा अभिनय करणे सोपे, मात्र तशी परिस्थिती आल्यावर तत्त्वनिष्ठ राहणे तितकेच अवघड!

 

कोणे एकेकाळी एकता कपूरच्या हिंदीतील सुमार मालिकांशी मराठीतील त्याहून अधिक सुमार मालिकांनी स्पर्धा करायला सुरुवात केली होती. त्यातून मराठीला ही अशी अनेक नररत्ने गवसली. मालिका बंद पडल्या. पण, मराठी श्रोत्यांची या मंडळींकडून सुटका काही झाली नाही. अमोल कोल्हेही अशाच मालिकांमधून मराठी रसिक श्रोत्यांपर्यंत पोहोचलेले. रामदास स्वामींची शिवस्तुती, महात्मा जोतिबा फुलेंचा पोवाडा, लोकमान्य टिळकांची शिवजयंती, भालजी पेंढारकरांचे चित्रपट, शिवाजीराव भोसले, बाळशास्त्री हरदास, निनाद बेडेकर यांच्यासारख्यांची व्याख्याने, बाबासाहेब पुरंदरेंचे ‘जाणता राजा’ हे महानाट्य, यातून महाराष्ट्राचे समाजमन आकाराला आले आहे. शिवछत्रपतींचा स्वदेश, स्वधर्म याविषयीचा स्वाभिमान, तर संभाजी महाराजांची बेधडक वृत्ती व धर्मांतरण नाकारून केलेले बलिदान, ही महाराष्ट्राची अस्मिता झाली आहे.

 

 शिवछत्रपतींसारखे लोकोत्तर महापुरुष कालचक्राची गती उलटी फिरवतात. मनसबदार्‍या, इनामदार्‍या राखून स्वत:च्या चार पिढ्यांचे भले करणार्‍या सरदारांच्या काळात सार्वभौम, स्वायत्त व स्वतंत्र हिंदू साम्राज्य उभे करण्याचे स्वप्न पाहणारे छत्रपती शिवाजी महाराज पुढच्या कित्येक पिढ्यांना स्मरण होत राहते. पुस्तके, चित्रपट, मासिके या स्वरूपात ही आठवण पुन्हा पुन्हा होत राहते व शिवचरित्र पुढच्या पिढीला प्रेरणा देत राहते. शिवचरित्र साकारणार्‍यांची व्यक्तिमत्त्वे, जिजाऊ आईसाहेबांना साकारणारी व्यक्तिमत्त्वे, नायक, खलनायक सगळेच मराठी रसिकप्रेक्षकांच्या कायम लक्षात राहतात व मनावरही कोरले जातात. भालजींनी शिवप्रभूंचा प्रेरणादायी इतिहास अनेक चित्रपटांतून मांडला. सूर्यकांत मांढरे, चंद्रकांत मांढरे या भरदार शरीरयष्टीच्या देखण्या नटांनी त्यांच्या चित्रपटांत शिवप्रभूंच्या भूमिका साकारल्या. कोणतेही वाद नाहीत, विवाद नाही, जातीपातीचे राजकारण नाही, धर्माभिमानी संवादफेक, अंगावर शहारा येतील अशी दृष्ये व इतिहासाचे सम्यक स्मरण, यामुळे ‘युट्यूब’सारख्या नवमाध्यमांवरही भालजींच्या चित्रपटांचा प्रेक्षक कमी झालेला नाही, तो काही लाखांत आहे. याचे खरे कारण हे भालजींनी चित्रपटाच्या सुरुवातीला केलेल्या त्यांच्या निवेदनात आहे.

 

 चित्रपटाच्या प्रारंभीच भालजींचे निवेदन येते. अगरबत्त्यांच्या धुरात पुढील वाक्ये आपल्या स्क्रिनवर दिसतात- “माननीय महाशय, हा कलेचा विलास नव्हे, तशीच ही केवळ करमणूक नाही. त्या युगप्रवर्तक पुरुषोत्तमाची त्याच्या भक्ताने मांडलेली ही पूजा आहे.” दृक्श्राव्य माध्यमाचा वापर करण्याचा हेतू शुद्ध असला की, वादाची किनार लाभण्यापेक्षा त्यामागचा उद्दात हेतूच यशस्वी होताना दिसतो. शिवछत्रपतींचे चरित्रच असे लालित्यपूर्ण की, छत्रपतीच काय, औरंगजेब साकारणारे खलनायकही अजरामर होऊन जातात. प्रभाकर पणशीकर ‘इथे ओशाळला मृत्यू’ या नाटकात औरंगजेबाची भूमिका साकारत असत. तो कपटी, खुन्शी, धर्मवेडा म्हातारा वयाच्या सत्तरीत कसा विकृत होत गेला होता, हे पाहण्यासाठी ‘इथे ओशाळला मृत्यू’च्या नाट्यप्रयोगाला रसिकप्रेक्षक गर्दी करत असत.