आफ्रिकेतील दहशतवाद

अमेरिका व सहयोगी देशांनी साधारण 2016 ते 2017 दरम्यान असा दावा केला होता की, इराक आणि सीरियामधून ‌‘इस्लामिक स्टेट‌’चा नायनाट करण्यात आला. त्यानंतर काही काळ शांतता होती आणि असे मानले गेले की, संघटना खरोखरच संपली. पण, तसे झाले नाही. या गटाची विचारधारा अजूनही जिवंत होती, जी जगभर इस्लामिक अतिरेकी विचार पसरवू इच्छित होती.

मध्य-पूर्वेतून हुसकावून लावल्यानंतर या विचारधारेचे समर्थक सुरक्षित आश्रय शोधू लागले. पश्चिमेत धोकेच धोके होते, आशियाई देश कठोर दिसत होते. त्यामुळे सर्वाधिक संधी दिसल्या त्या आफ्रिकेमध्ये. ‌‘इस्लामिक स्टेट‌’ने आपली रणनीती बदलत स्वतःला एका जागतिक नेटवर्कमध्ये रूपांतरित केले आणि आफ्रिकेला आपले केंद्र बनवले. आज अनेक आफ्रिकी देश दीर्घकाळापासून गृहयुद्धांनी त्रस्त आहेत. तिथे अनेक अतिरेकी गट आहेत, जे आपले वर्चस्व प्रस्थापित करू इच्छितात. आफ्रिकेत ‌‘बोको हराम‌’ हे त्याचे सर्वात मोठे उदाहरण. 2015 मध्ये ‌‘बोको हराम‌’च्या एका गटाने ‌‘इस्लामिक स्टेट‌’प्रती निष्ठा जाहीर केली आणि तो ‌‘इस्लामिक स्टेट वेस्ट आफ्रिका प्रोव्हिन्स‌’ म्हणून ओळखला जाऊ लागला. ही संघटना नायजेरिया, चाड, नायजर आणि कॅमेरूनच्या सीमावत भागांत पसरली. नायजेरिया विशेषतः लक्ष्य बनला. कारण, तिथे आधीपासूनच हिंसा, बेरोजगारी आणि भ्रष्टाचाराचे राज्य होते. सरकारपासून सुरक्षा दलांपर्यंत सामान्य लोकांचा विश्वास कमी झाला होता. अशा नाराजांना ‌‘इस्लामिक स्टेट‌’ने लक्ष्य केले. त्यांना पैशांचे आमिष दाखवले. भरती सुरू झाली आणि आपली पाळेमुळे रोवली. नायजेरियाबरोबरच ‌‘इस्लामिक स्टेट‌’च्या शाखा माली, बुर्किना फासो, नायजर, तसेच मोझांबिक आणि काँगोमध्येही उभ्या राहिल्या.

दक्षिण आशियात ‌‘इस्लामिक स्टेट खुरासान प्रांत‌’ ही त्याची सर्वात धोकादायक शाखा मानली जाते, जी अफगाणिस्तान आणि पाकिस्तानच्या काही भागांत सक्रिय आहे. मध्य आशियातही त्याची उपस्थिती आहे. उझबेकिस्तान, ताजिकिस्तान आणि किर्गिस्तानशी संबंधित काही नेटवर्क याच्याशी जोडलेले असल्याचे सांगितले जाते. फिलीपिन्स, इंडोनेशिया आणि मलेशियातही लहान; पण सक्रिय ‌‘आयएस‌’-समर्थक गट राहिले आहेत.

एकूणच ‌‘इस्लामिक स्टेट‌’चा आफ्रिकेतील विस्तार केवळ आफ्रिकेपुरता मर्यादित नाही, तर तो जागतिक सुरक्षेला दिलेले गंभीर आव्हान आहे. पश्चिम आशिया आणि दक्षिण आशियानंतर आफ्रिका हे दहशतवादी जाळ्यांचे नवे केंद्र बनत असताना भारतासाठी ही घडामोड विशेष चिंताजनक. कारण, आफ्रिका हा केवळ भारताचा आर्थिक व ऊर्जा भागीदार नाही, तर हिंद महासागर क्षेत्रातील सुरक्षेचा एक महत्त्वाचा आधारस्तंभही आहे. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या आफ्रिका दौऱ्यामुळे भारत-आफ्रिका संबंधांना नव्या धोरणात्मक दिशेने वाटचाल मिळाली आहे. भारत आफ्रिकेतील मित्रदेशांसोबत दहशतवादाविरोधात संयुक्त आघाडी उभारू शकतो. आज ‌‘इस्लामिक स्टेट‌’ ज्या पद्धतीने आफ्रिकेतील अस्थिरता, गरिबी आणि राजकीय कमकुवतपणाचा फायदा घेताना दिसते, त्याला लष्करी कारवाईबरोबरच व्यापक धोरणांतूनही उत्तर देता येईल.