समाजाने टिकवली तरच भाषा जगते ! विश्वास पाटील

 

99व्या अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्षपद भूषवण्याची मला संधी लाभली, हा माझ्यासाठी खूप मोठा सन्मान आहे, असं मला वाटतं. आजपर्यंत मी जे काही थोडेफार लिखाण केलं, त्याला जी लोकमान्यता मिळाली हे त्याचचं द्योतक आहे. मायमराठीतील दिग्गज लेखकांनी ज्या साहित्य संमेलनाचे अध्यक्षपद भूषवले, तिथे आपल्याला स्थान मिळणं निश्चितच आनंदाची गोष्ट आहे.

 

महाराष्ट्राच्या कानाकोपर्‍यातून लेखकांना, कवींना, आपल्या या संमेलनासाठी आपण निमंत्रण दिले आहे. मराठवाडा, विदर्भ, कोकण अशा वेगवेगळ्या प्रांतातून, मराठी साहित्याचा प्रवाह आपल्याला बघायला मिळतो. सगळ्यांना साहित्य संमेलनामध्ये स्थान मिळावं, म्हणून परिसंवादामध्ये आम्ही नवीन नावं घेतली आहेत. मागच्या दोन ते तीन वर्षांपासून जी नावं आहेत, त्यांच्याऐवजी नवीन लोकांना आपण व्यासपीठ देणार आहोत. 1888 साली ज्यावेळेला पहिल्यांदा साहित्य संमेलन रानडे यांच्या नेतृत्वात पार पडले, त्यावेळेला 50च्या आसपास लोक उपस्थित होते. नंतर ‘वाढता वाढता वाढे’ या न्यायाने आज आपण अशा टप्प्यावर पोहोचलेलो आहोत, जिथे संमेलनांना लोकांचा उदंड प्रतिसाद लाभतो. त्यामुळे निश्चितच संमेलनामध्ये वेगळेपणा आहे.

 

मला असं वाटतं की, अजूनही ग्रामीण भागातून येणार्‍या नवीन लेखकांना व्यासपीठ उपलब्ध होत नाही. जिल्हास्तरीय साहित्य संमेलनाच्या माध्यमातून ही पोकळी भरून निघाली. आपल्याकडची वृत्तपत्रं असतील किंवा इतर माध्यमं असतील, हे नव्या साहित्याला कितपत जागा देतात? एखादी अभिनेत्री गरोदर राहिली तर तिच्या बातम्या तीन-तीन, चार-चार दिवस चालतात. परंतु, दुसर्‍या बाजूला आपण एखाद्या नव्या लेखकाच्या साहित्यकृतीचे स्वागत करतो का? याचा विचार आपण केला पाहिजे. मराठी भाषेला साप्ताहिकांची, पाक्षिकांची एक समृद्ध परंपरा लाभली होती. आज ही साप्ताहिकं, मासिकं आहेत कुठे? वेगवेगळ्या माध्यमांमध्ये आपण साहित्याचा प्रचार-प्रसार कसा करू शकतो? याचा विचार होणेही गरजेचे आहे.

 

साहित्य संमेलनाचे अध्यक्षपद केवळ काही दिवसांसाठी न भूषवता, माय मराठीच्या हितासाठी काम करण्याची माझी इच्छा आहे. मला असं वाटतं की, तालुका पातळीवर असेल किंवा जिल्हा पातळीवर, ‘मराठी भाषा भवन’ बांधले गेले पाहिजे. जिल्हा परिषदेच्या शाळा जशा ऊन, वारा, पाऊस सारंकाही सहन करत मुलांना सावली द्यायच्या, तशाचप्रकारे हे बहुउद्देशीय भाषा भवन मराठीच्या हितासाठी, मराठीच्या प्रेमापोटी काम करेल.

 

खरंतर माझ्या नोकरीची सुरुवातच सातार्‍यामध्ये झाली. पाचगणीमध्ये मी काहीकाळ शिकलो. त्याच काळामध्ये भरपूर पुस्तकांचं वाचन ही मी केलं. मराठी साहित्याचं जे समृद्ध दालन आहे, त्या विश्वाशी मी जोडला गेलो. आचार्य अत्रे, वि. स. खांडेकर यांचे अनेक ग्रंथ मी वाचले. सातार्‍यासोबत माझ्या अनेक रम्य आठवणी जोडल्या गेल्या आहेत. इतिहासाचा समृद्ध वारसा लाभलेली ही नगरी असल्यानेच, साहित्य संमेलन तेथे पार पडत आहे, ही आनंदाची गोष्ट आहे.

 

खरं सांगायचं तर, मला फारसं काही परिवर्तन दिसत नाही. केवळ केंद्राकडून अमुक इतके कोटी रुपये मिळणार, यावरतीच चर्चा सुरू आहेत. मात्र, समाज म्हणून तुम्ही तुमच्या भाषेसाठी काय करता, याला जास्त महत्त्व आहे. आज आपल्याकडच्या मराठी शाळा बंद पडत आहेत, आपली मराठी पुस्तकं सगळीकडे मिळतात का? अशा अनेक गोष्टींवरती आपण विचार करणं गरजेचं आहे.

 

‘अभिजातता’ टिकून ठेवणे म्हणजे नेमकं काय? याचा विचार समाजातील विचारवंतांनी, शासनात काम करणार्‍या लोकांनी, सगळ्यांनी एकत्र मिळून केला पाहिजे. मराठीच्या आधीच्या सहा भाषांना अभिजात भाषेचा दर्जा मिळाला, त्यांची आताची स्थिती काय आहे आणि मराठीची स्थिती काय आहे? याचा तौलनिक अभ्यास होणे गरजेचे आहे. केवळ घोषणाबाजी करणे, हुरळून जाणे यामधून प्रेम व्यक्त करण्यापेक्षा, भाषेच्या वृद्धीसाठी सर्वांगाने काम होणे गरजेचे आहे.

 

यावर मी साहित्य संमेलनामध्येच बोलेन.

 

मला असं वाटतं की, मराठी भाषा टिकवण्याचं काम हे समाजातील सर्व घटकांनी, माध्यमांनी करायचं काम आहे. आपल्यापैकी प्रत्येकाने स्वतःला याबद्दल विचारलं पाहिजे, ज्यावेळेला एखादं कुटुंब चित्रपटगृहामध्ये जातं, त्यावेळेला पॉपकॉर्न घेण्यासाठी हजार-दीड हजार रुपये सहज खर्च करताना दिसते. पण, तेच पुस्तकाच्या दुकानांमध्ये 300 रुपयांचे पुस्तक मात्र त्याला महाग वाटतं. त्यामुळे मला असं वाटतं की, घरामध्ये भाषा टिकली; तर ती देशामध्ये टिकणार आहे. समाजाने टिकवली तरच भाषा जगते, हे आपण लक्षात घेतले पाहिजे.

 

मला असं वाटतं की हे जे यश मला मिळालं आहे, ते या आराधनेमुळे मिळालं. साहित्याचे संस्कार झाल्यामुळे आज लिहिता आले. पुस्तकांच्या या जगातूनच मी घडत गेलो.

 

खरंतर अद्याप मी ‘अस्मानभरारी’मधूनच बाहेर पडलेलो नाही. छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या आग्रा येथून झालेल्या सुटकेवर, नव्याने प्रकाश टाकणारी ही कादंबरी आहे. वाचकांनी अत्यंत उत्साहामध्ये या कादंबरीचं स्वागत केलं आहे. अद्याप तरी नव्या लिखाणाचं प्रयोजन नाही.

 

माणूस आणि जनावरामध्ये मुख्य फरक हाच असतो की, माणूस हा सुसंस्कृत प्राणी आहे. त्यालासुद्धा तहानभूक आदी गोष्टी आहेतच मात्र, या सार्‍याच्या पलीकडेसुद्धा त्याचं आयुष्य आहे. जिथे सुसंस्कार आहेत, तिथेच साहित्य आहे. माणसाच्या जीवनामध्ये काहीतरी मोठं ध्येय असतं, याची जाणीव साहित्याच्या माध्यमातूनच त्याला होते. त्यामुळे साहित्य या गोष्टीला मानवाच्या जीवनात अनन्यसाधारण असेच महत्त्व आहे.