‘मी...येसूवहिनी’ तू धैर्याची अससी मूर्ती। माझे वहिनी माझी स्फूर्ती॥

 

“तुम्ही चित्रलेखा पुरंदरे का? मी, दिलीप ठोसर. तुम्हीही आमच्यासोबत अंदमानला येणार आहात, असे समजले. तुमची आम्हाला थोडी मदत हवी आहे,” अशी स्वत:ची ओळख देत, ठोसरांनी संगीताताईंची कल्पना मला सांगितली. आम्ही तिघे भेटलो आणि ‘तुम्ही हे लवकरात लवकर लिहून द्याच,’ असा त्यांनी आग्रहच केला. मी तर अगदी भांबावूनच गेले. त्या ‘तेजोनिधी’बद्दल मी काय आणि कशी लिहिणार? संध्याकाळचे ५ वाजले होते. संभ्रमावस्थेतच मी घरी गेले आणि रात्रभर जागून शब्द जुळवित गेले. माझ्याही नकळत दुसर्‍या दिवशी सकाळपर्यंत २५ पाने लिहून झाली होती, ती त्या दोघांपुढे ठेवली. हे मी असे इतक्या अल्पवेळात कसे लिहू शकले? हे मलाही सांगता येत नव्हते. पण, त्याला एकमात्र मोठ्ठा आधार आमच्या घरातच होता. तो म्हणजे, माझे आदरणीय मामंजी बाबासाहेब पुरंदरे! तसे पाहिले तर, लहानपणापासूनच स्वा. सावरकरांच्या जाज्ज्वल्य देशभक्तीच्या कथा ऐकत आले होते. शिवाय, लग्नानंतर मामंजींच्या तोंडून, मातृभूमीच्या सेवेसाठी महान व्रत घेतलेल्या महाकवी, लेखक, क्रांतिकारकांच्या अग्रणी असलेल्या अशा या धुरंधराबद्दल ऐकताना, मनाला विलक्षण अशी भारावलेली अवस्था प्राप्त होत असे.

 

रामायण आणि महाभारत या महाकाव्यांचे महानायक श्रीराम आणि श्रीकृष्ण, तसेच श्री अष्टभूजा देवी आणि छत्रपती शिवाजी महाराज यांचा पराक्रम, सामर्थ्य ज्यांच्या अंतरंगात एकवटले होते, त्या स्वा. सावरकरांनी वयाच्या अवघ्या २७व्या वर्षी आपले मृत्युपत्र तयार करावे आणि ते पत्र आपल्या मातेसमान असणार्‍या येसूवहिनीला पाठवावे... सगळे अजबच! ते काव्य महाविद्यालयात मी शिकवत असताना मनात एक विचार सतत येई, येसूवहिनींबद्दल अधिक माहिती आपण करून घ्यायला हवी. मग मिळेल तिथून ती वाचत गेले. टिपणे काढत गेले. वाटले, सावरकरांना आदर्श मानणारे असंख्य आहेत. पण, खुद्द सावरकरांची स्फूर्तिदेवता कोण होती? तर, ती त्यांची वहिनी! ते म्हणतात, ‘तू धैर्याची अससी मूर्ती। माझे वहिनी माझी स्फूर्ती॥’ दीर-भावजयीच्या या पवित्र नात्याबद्दल माझा आदर अधिकच वाढला. अशा सावरकरांवर आणि येसूवहिनींवर मी काही लिहावे, म्हणजे तळपत्या सूर्यप्रभेला हातात पकडण्याइतकेअवघड होते. पण, संगीताताईंच्या कल्पनेने ते धाडस करायला मी प्रवृत्त झाले. खूप मोठे आव्हान होते ते माझ्यासाठी! पण, त्यावेळी नंदादीपासारख्या शांतपणे तेवत राहाणार्‍या, पण प्रसंगी तेजशलाकेप्रमाणे तळपणार्‍या, कर्तव्यदक्ष, पतिव्रता येसूवहिनींचे बोट धरले आणि लिहित गेले.

 

माझ्यासारख्या सर्वसामान्यांना येसूवहिनींचे कार्य, त्यांचे धैर्य, त्यांचे शौर्य, त्यांचा त्याग, त्यांची मातृभूमीनिष्ठा या सगळ्या गोष्टी अज्ञातच होत्या. यानिमित्ताने त्या सर्वांपर्यंत पोहोचाव्या, असे तीव्रतेने वाटले आणि त्यातूनच ही संहिता तयार झाली. ‘मी...येसूवहिनी!’ यात काही पद्ये सावरकरांची आणि संहितेतील आवश्यकतेनुसार रा. स्व. संघाची काही पद्ये समाविष्ट केलेली आहेत. तर, ती संहिता घेऊन ठोसर पतीपत्नींसमवेत मीसुद्धा अंदमानला पोहोचले आणि तिथे आम्ही तिघांनी ते पहिले सांगीतिक अभिवाचन सादर केले. त्यानंतर पुण्याला २०१८ साली आम्ही तिघे, वीणा गोखले व अमेय जोशी यांच्यासह हा कार्यक्रम करू लागलो. लोकांचा चांगला प्रतिसाद मिळू लागला. काही प्रयोगांनंतर नोकरीतील अतीव्यस्ततेमुळे अमेय जोशींच्या ऐवजी, विनोद पावशे आणि संजय गोखले आमच्यात सहभागी झाले. अशा रितीने आम्ही सहाजण मिळून हा कार्यक्रम करू लागलो. या सगळ्यांनी माझ्या संहितेला न्याय दिला आहे, असेच मी म्हणेन! संगीता ठोसर अतिशय स्पष्ट शब्दोच्चारात, सुमधूर आवाजात, ती सर्व पद्ये सादर करतात, तर वीणा गोखले येसूवहिनी, विनोद पावशे बाबाराव आणि संजय गोखले तात्याराव, संहितेतील संवादातून अतिशय समरसतेने तो काळ, त्या व्यक्ती आपल्यासमोर जीवंत उभा करतात. त्यामुळे हे श्रेय त्या सर्व कलाकारांचे आहे. दिलीप ठोसर अतिशय तत्परतेने, जबाबदारीने आपली सूत्रधाराची भूमिका पार पाडतात. असा हा आमचा सांगीतिक अभिवाचनाचा सुमारे ११० मिनिटांचा कार्यक्रम ‘समिधा-पुणे’तर्फे सादर केला जातो.