जॉन पॉल जोन्स आणि ‘बॉनहोम रिचर्ड’

ब्रिटनच्या उत्तरेकडील ‘नॉर्थ सी’ या सागरी भागात जॉन पॉल जोन्स फिरत होता. ‘बॉनहोम रिचर्ड’ या जहाजावर तो होता आणि त्याच्या टेहळ्यांनी त्याला खबर दिल्ली की, स्कँडिनेव्हियन सागराकडून नौदल सामग्रीने भरलेल्या काही बोटी ब्रिटनकडे जात आहेत नि त्यांच्या संरक्षणासाठी फक्त दोन युद्धनौका आहेत. हे म्हणजे घबाडच होतं. जॉन पॉल ताबडतोब ब्रिटिश काफिल्याच्या मागावर निघाला.

आपल्याकडे ज्याप्रमाणे ‘गड आला पण सिंह गेला’ किंवा ‘बचेंगे तो और भी लडेंगे’ इत्यादी उद्गार फार विख्यात आहेत. तसेच अमेरिकन क्रांतीच्या इतिहासातले ‘मला स्वातंत्र्य द्या, नाहीतर मरण द्या’ व ‘मी अजून लढायला सुरुवातच केलेली नाही,’ हे दोन उद्गार अतिशय विख्यात आहेत. वेळोवेळी त्यांचे संदर्भ दिले जात असतात.यापैकी ‘मला स्वातंत्र्य द्या, नाहीतर मरण द्या,’ हे उद्गार पॅट्रिक हेन्री या अमेरिकन नेत्याचे आहेत. मार्च 1775 मध्ये व्हर्जीनिया प्रांताच्या प्रतिनिधी सभेत भाषण करताना त्याने हे उद्गार काढले होते. अमेरिकन जनता स्वातंत्र्य मिळवण्यासाठी किती आतुरली आहे, हे त्याच्या या उद्गारांमधून अतिशय प्रभावीपणे प्रतिबिंबित झाल्यामुळे त्याचं हे वाक्य नंतर क्रांतिकाळात अतिशय प्रेरणादायी, स्फूर्तीदायी ठरलं आणि अजरामर झालं.‘मी अजून लढायला सुरुवातच केलेली नाही,’ या वाक्यामागे तर चित्तथरारक इतिहास आहे आणि जो जॉन पॉल जोन्स व बॉनहोम रिचर्ड यांच्याशी जाऊन भिडतो.जॉन पॉल हा इसम मूळचा स्कॉटिश. वयाच्या 12व्या वर्षी तो व्यापारी गलबतावर खलाशी म्हणून चिकटला. दर्यावर्दी व्यवसायातली सगळी कौशल्ये भराभर आत्मसात करीत वयाच्या अवघ्या 21व्या वर्षी तो जहाजाचा कप्तान बनला. पण, एकदा जहाजावरच्या खलाशांनी बंड केलेलं असताना त्या बंडाचा म्होरक्या जॉनच्या हातून ठार झाला.

 

 

 

मात्र, यानंतर अमेरिकन स्वातंत्र्ययुद्घात म्हणावी अशी समुद्री लढाई झालीच नाही. 1783 साली पॅरिस तहान्वये ब्रिटनने अमेरिकन सार्वभौमत्वाला मान्यता दिली नि युद्घ संपलं. नवजात अमेरिका देशाकडे पुरेसा पैसा नसल्यामुळे बलवान नौदलाचा विकास हा मुद्दा दुय्यम क्रमावर ठेवण्यात आला. साहजिकचं जॉन पॉल जोन्सच्या कर्तृत्वाला फारसा वाव उरला नाही. तेवढ्यात रशिया या अमेरिकेच्या त्यावेळच्या मित्रदेशाकडून चांगल्या नौदल सेनापतीची मागणी आली. रशियात त्यामुळे ‘कॅथराईन द ग्रेट’ ही जहांबाज बाई सम्राज्ञी होती. नि तिला काळ्या समुद्राच्या तुर्की नौदलाचा बंदोबस्त करायचा होता. म्हणून जॉन पॉल जोन्सला तिकडे धाडण्यात आलं. कामगिरी त्याने फत्ते केली, पण एका बार्ईच्या लफड्यात सापडून तो खूप बदनाम झाला नि निराश अवस्थेत 1792 साली पॅरिसमध्ये मेला. तिथेच त्याला दफन करण्यात आलं.पुढे 1905 साली अमेरिकेत थिओडोर रूझवेल्ट हा राष्ट्रध्यक्ष झाला. रूझवेल्टने आधुनिक अमेरिकन नौदलाला खर्‍या अर्थाने बलवान केलं. त्यामुळे जॉन पॉल जोन्सच्या कामगिरीची नेमकी जाण त्याला होती. रूझवेल्टने 113 वर्षांनंतर जॉनची शवपेटी पॅरिसमधून खणून अमेरिकेत आणली आणि संपूर्ण शाही इतमामाने तिचं दफन अ‍ॅनापोलिस इथल्या अमेरिकन नौदलाच्या अधिकृत दफनभूमीत करण्यात आलं. या संपूर्ण समारंभात रूझवेल्ट जातीने हजर राहिला नि, ‘अमेरिकन नौदलाचा जनक’ या शब्दात त्याने जॉन पॉल जोन्सचा गौरव केला.आता अमेरिकन नौदलातर्फे कॅप्टन रिंगेलबर्ग हा ‘बॉनहोम रिचर्ड’ हे जॉन पॉल जोन्सचं 245 वर्षांपूर्वी बुडालेलं जहाज शोधून काढण्याचा प्रयत्न करतो आहे.