ऑस्कर-२०२४ : गुणवत्ता, ग्लॅमर आणि आश्चर्याची सरमिसळ

 

जगभरातील चित्रपटसृष्टीसाठीचा मानाचा आणि प्रतिष्ठेचा पुरस्कार म्हणजे, अमेरिकेत दरवर्षी साजरा होत असलेला ’ऑस्कर पुरस्कार.’ या वर्षी लॉस एंजेलिसमधील डॉल्बी थिएटरमध्ये ९६व्या ‘ऑस्कर २०२४’चे भव्य दिमाखदार आयोजन करण्यात आले होते. जवळपास सर्वच देशांतील उपग्रह वाहिन्यांवर त्याचे प्रक्षेपणही झाले. आपल्या देशात पहाटे ४.३० ते ७.३० या अवधीत त्याचे अनेक वृत्तवाहिन्यांवरून प्रक्षेपण झाले. या सोहळ्याच्या प्रथेप्रमाणे बातम्याही झाल्या. पण, यंदा आपल्या देशातील एकाही चित्रपटाला ’ऑस्कर’च्या विदेशी भाषिक चित्रपटाच्या वर्गवारीत नामांकन मिळाले नव्हते.

याचाच अर्थ वर्षभरात तब्बल दोन डझन भाषेत तब्बल १ हजार,५००च्या आसपास चित्रपट निर्माण करीत ’सर्वाधिक संख्येने चित्रपट निर्माण करणार्‍या’ आपल्या बहुभाषिक चित्रपटसृष्टीला ’ऑस्कर’मध्ये साधे नामांकनही प्राप्त झाले नाही आणि त्यावर आपल्या देशातील कोणत्याही भाषेतील चित्रपटसृष्टीत कोणतीही बरी वाईट प्रतिक्रिया उमटली नाही, याचे सखेद आश्चर्य वाटते. जणू असं काही घडणारच, असे गृहीत धरूनच या गोष्टीकडे पाहिले गेले असेल. तुलनेत निशा पहुआ दिग्दर्शित ’टू किल अ टायगर’ या लघुपटाला नामांकन प्राप्त झाले. त्याला ’ऑस्कर पुरस्कार’ प्राप्त होईल, असेही वाटले होते. पण, प्रत्यक्षात तोही लघुपट अंतिम फेरीत बाद झाला.

‘ऑस्कर’चा सोहळा जगभरातील अनेक देशांतील चित्रपटांची ओळख करून देणारा प्लॅटफॉर्म. डिजिटल युग, ओटीटी माध्यम यामुळे जगभरातील अनेकविध भाषांमधील चित्रपट ‘सबटायटल्स’च्या माध्यमातून जगाच्या अगदी कानाकोपर्‍यात पोहोचतात. अर्थात, यासाठी संबंधित चित्रपटाच्या फ्लॅटफॉर्मचे सबस्क्रिप्शन घ्यायला हवे, हे आजच्या ‘ग्लोबल’ युगातील डिजिटल पिढीला वेगळे सांगायची गरज नाही. आजच्या या ‘ग्लोबल’ युगातील ’ऑस्कर पुरस्कार’ हा नवीन पिढीच्या खूपच जवळ आला आहे. ’ऑस्कर’ हे ‘ब्रॅण्डनेम’ झाले आहे, त्याच्या निवडीतही कधी साशंकता असते, असे या दशकात म्हटले जात असले, तरी त्यापेक्षा त्याची विश्वासार्हता जास्त मोठी व महत्त्वाची.

 

’ऑस्कर २०२४’ विषयी सांगायचे झाल्यास, ’ओपेनहायमर’ या चित्रपटाने बाजी मारली. या चित्रपटाला एकूण १३ नामांकने होती. त्यापैकी सात पुरस्कारांवर या चित्रपटाने आपलं नाव कोरलं. ‘भगवद्गीतेचा अभ्यासक ते अणुबॉम्बचा चाहता’ असणार्‍या जे. रॉबर्ट ओपनहायमर यांची गोष्ट या चित्रपटात पाहायला मिळते. अणुबॉम्बचा शोध लावणार्‍या जे. रॉबर्ट ओपनहामयरवर हा चित्रपट आधारित असून, या चित्रपटाला जगभरात उत्तम प्रतिसाद मिळाला.

’ऑस्कर’मध्ये ’ओपनहायमर’चे पुरस्कार असे की,

ख्रिस्तोफर नोलन हा हॉलिवूडमधील आघाडीचा एक दिग्दर्शक आहे, हे जगभरातील चित्रपट रसिकांना चांगलेच ज्ञात आहे. ‘टेनेट’, ‘द डार्क नाईट राइजेस’, ‘इंटरस्टेलर’, ‘इन्सेप्शन’, ‘बॅटमॅन बिगिन्स’, ‘इन्सोमॅनिया’, ‘द डार्क नाईट’, ‘डंकर्क’, ‘मोमेंटो’, ‘द प्रेस्टिज’ हे ख्रिस्तोफर नोलनचे यशस्वी चित्रपट.

 

दुसर्‍या महायुद्धाच्या काळात लागलेल्या अणुबॉम्बच्या शोधाने अवघ्या जगाला बदलवून टाकलं. अमेरिकेने त्याचा वापर करत जपानच्या हिरोशिमा आणि नागासाकी या शहरांना बेचिराख केलं. आजही जगावर अणुबॉम्बचे संकट कायम असून, जग त्याच्या भीतीच्या छायेखाली वावरतंय. त्याच अणुबॉम्बचा शोध जे रॉबर्ट ओपनहायमर यांनी लावला.

ख्रिस्तोफर नोलन हा एकविसाव्या शतकातील यशस्वी दिग्दर्शकांपैकी एक. ’ऑस्कर २०२४’ मधील आणखीन एक विशेष उल्लेखनीय चित्रपट ’बार्बी’ याने त्याच्या आठ नामांकनांपैकी फक्त एक पुरस्कार (मूळ गाणे) जिंकला. दिग्दर्शक ग्रेटा गेर्विगला पुरस्कार प्राप्त करता आला नाही.

आज जगभरातील अनेक चित्रपट महोत्सवात कलाकारांचे पोशाख, सौंदर्य प्रसाधनांचा आकर्षक वापर, त्यांचे दिसणे, असणे, रेडकार्पेटवरील उपस्थिती या गोष्टींना डिजिटल मीडियात खूपच महत्त्व प्राप्त झालेले दिसते. रीलपासून याची सुरुवात होते. ’ऑस्कर’ही त्याला अपवाद ठरला नाही. या दिखाऊपणा, कॅमेर्‍याचा प्रचंड लखलखाट यांचा पडद्यावरील चित्रपट आणि त्यासाठीची मानसिक, भावनिक, शारीरिक तयारी यांचा खरंच काही संबंध असतो का, असा प्रश्न अजिबात नको. चित्रपट, त्याचे मेकिंग, त्याची गुणवत्ता हे एके ठिकाणी आणि त्याचं ग्लॅमर, दिखाऊपण, अशा गोष्टींचा टीआरपी दुसर्‍या ठिकाणी, याला ’ऑस्कर’ही अपवाद ठरु नये?

या ‘ऑस्कर’ पुरस्कार सोहळ्याच्या रेडकार्पेटवर अनेक अभिनेत्रींनी ग्लॅमरस लूकमध्ये हजेरी लावली. यातील काही अभिनेत्रींचे लूक्स अपेक्षेप्रमाणेच खूपच चर्चेत आले. त्यांचे फोटोच बोलताहेत म्हणा. श्वानाची हजेरी, नग्न अवस्थेत जॉन सीना आणि अभिनेत्रीचा ड्रेस... आणखी एका कारणामुळे हा पुरस्कार सोहळा चर्चेत आहे. हे कारण म्हणजे, रेसलिंग चॅम्पियन जॉन सीनाची या सोहळ्यातली ‘वेगळीच’ उपस्थिती.

विजेत्याची घोषणा होत असताना, तिथे असे काही घडले की, सर्वांनाच धक्का बसला. रेसलिंग चॅम्पियन आणि अभिनेता जॉन सीना कपड्यांशिवाय स्टेजवर आला. त्याने त्याच अवस्थेत सर्वोत्कृष्ट कॉस्च्युम डिझाईनच्या विजेत्याच्या नावाची घोषणाही केली. ’सर्वोत्कृष्ट कॉस्च्युम डिझाईनर’ या श्रेणीतील पुरस्कार देण्यात येणार होते. यासाठी होस्ट जिमी किमेलने जॉन सीनाला स्टेजवर बोलावले. पण, जॉन लगेच स्टेजवर आला नाही. आधी तो स्टेजच्या मागून डोकावताना दिसला आणि नंतर तो कपड्यांशिवाय स्टेजवर आला. यावेळी त्याच्या हातात विजेत्याच्या नावाचा फक्त एक लिफाफा होता, त्याच लिफाफ्याने त्याने आपला समोरचा प्रायव्हेट पार्ट झाकला होता. नशीब तेवढे तरी सूचले. ही मानसिकता काय आहे, हेच समजत नाही. सोशल मीडिया युगाचे हे देणे आहे. त्याला त्या अवस्थेत पाहून सर्व जण हसू लागले. यानंतर त्याने कपडे खूप महत्त्वाचे आहेत असे म्हटले आणि स्वतःला पडद्यामध्ये गुंडाळले, त्यानंतर विजेत्याचे नाव घोषित केले.

५० वर्षांपूर्वी ’ऑस्कर’ सोहळ्यात घडलेल्या एका घटनेची पुनरावृत्ती करण्यासाठी जॉन सीना नग्नावस्थेत ‘ऑस्कर’ पुरस्कार घोषित करण्यासाठी मंचावर गेला होता. १९७४ मध्ये एक घटना घडली होती. सूत्रसंचालक डेव्हिड निवेन ब्रिटिश अमेरिकन अभिनेत्री एलिझाबेथ टेलरबद्दल बोलत होते, तेव्हा एक माणूस कपडे न घालता, त्यांच्या मागून धावत आला. आता ५० वर्षांनी जॉन सीनाने सुद्धा त्याच कृतीची पुनरावृत्ती केली.

जॉन सीनाचे म्हणजे, जॉन फेलिक्स अँथनी सीना आहे. जॉन एक अमेरिकन अभिनेता, हिप-हॉप संगीतकार आणि रेसलिंग चॅम्पियन. कुस्तीमध्ये १६ वेळा वर्ल्ड चॅम्पियन, तीन वेळा वर्ल्ड हेव्हिव्हेट चॅम्पियन आणि विक्रमी १३ वेळा थथए वर्ल्ड हेव्हिव्हेट चॅम्पियनशिप जिंकली आहे. त्याने असं वागावे, हे आश्चर्यकारक. पण, अशाने तो ‘चर्चेत’ मात्र आला.

’सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्री’ या वर्गवारीतील ’ऑस्कर’ पुरस्कारावर अभिनेत्री एम्मा स्टोनने मोहर उमटवली. पुरस्कार तर तिने जिंकलाच, मात्र तिचा पांढर्‍या रंगाचा गाऊन जास्त चर्चेत आला. ‘बार्बी’ या प्रसिद्ध हॉलिवूड चित्रपटाची अभिनेत्री मार्गोट रॉबीने या पुरस्कार सोहळ्याला काळ्या रंगाच्या ऑफ शोल्डर गाऊनमध्ये हजेरी लावली होती. तिच्या या ब्लॅक लेडीलूकने चाहत्यांचे लक्ष वेधून घेतले होते. ‘ऑस्कर’ पुरस्कार सोहळ्याला अभिनेत्री लीसा कोशीने लाल रंगाच्या सुंदर आऊटफीटमध्ये उपस्थिती दर्शवली होती.

’अ‍ॅण्ड द ऑस्कर गोज टूसिलियन मर्फी ठरला सर्वोत्कृष्ट अभिनेता तर एम्मा स्टोन ठरली सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्री. आता ‘ऑस्कर’मधील या अभिनेत्रीच्या स्टाईलिश ड्रेसेची हिंदी चित्रपटसृष्टीतील अभिनेत्रींनी कॉपी केली, तर त्यात अजिबात आश्चर्य नको. एकाच वेळेस दोघी तिघींनी अशी नक्कल करू नये, अशी अपेक्षा!

 

याच ९६व्या ’ऑस्कर पुरस्कार’ सोहळ्यात दिवंगत कला दिग्दर्शक नितीन चंद्रकांत देसाई यांना आदरांजली वाहण्यात आली. ही भारतीय चित्रपटसृष्टी, चित्रपट रसिक आणि प्रसारमाध्यमे यांच्यासाठी अतिशय सुखावणारी गोष्ट. नितीन चंद्रकांत देसाई यांच्या आपल्या कलादिग्दर्शनातील कर्तृत्वाने जगभरातील चित्रपटसृष्टी व अभ्यासकांचे विशेष लक्ष वेधून घेतले आहेच. ऑस्करमधील ’इन मेमोरियम’ नावाच्या सत्रात जगभरातील यशस्वी दिवंगत कलावंतांचं स्मरण केलं जाते. त्यामध्ये यंदा नितीन देसाई यांचा उल्लेख करण्यात आला.

आपल्या कामाची व्याप्ती वाढत-वाढत असतानाच, नितीन चंद्रकांत देसाई यांनी रायगड जिल्ह्यातील कर्जत तालुक्यातील चौक गावात भव्य असा ’एनडी स्टुडिओ’ उभारला. पण दि. २ ऑगस्ट २०२३ रोजी दिग्दर्शक, कलादिग्दर्शक नितीन देसाई यांनी स्वतःचं जीवन संपवलं होतं. आशुतोष गोवारीकर दिग्दर्शित ’लगान’ हा चित्रपट २००२ साली भारताची ’ऑस्कर’मधील अधिकृत प्रवेशिका होती. त्याचे कला दिग्दर्शक नितीन चंद्रकांत देसाई होते. ‘लगान’ने ‘सर्वोत्कृष्ट परदेशी चित्रपटा’च्या वर्गवारीत अंतिम पाच चित्रपटांत स्थान मिळवले होते. ’स्लमडॉग मिलेनियर’ या आंतरराष्ट्रीय कीर्तीच्या चित्रपटाचं कला दिग्दर्शनदेखील त्यांनीच केलं होतं. ’स्लमडॉग मिलेनियर’या चित्रपट ‘ओरिजनल स्कोअर’ वर्गवारीत ’ऑस्कर’ पुरस्कार मिळाला आहे. कला दिग्दर्शक नितीश रॉय यांच्याकडे साहाय्यक कला दिग्दर्शक म्हणून त्यांनी आपली कारकिर्द सुरू केली. विधू विनोद चोप्रा दिग्दर्शित ’१९४२ अ लव्ह स्टोरी’ या चित्रपटासाठी गोरेगावच्या दादासाहेब फाळके चित्रनगरीत त्यानी उभारलेला हिमाचल प्रदेशातील डलहौसीचा सेट चर्चेचा विषय ठरला होता.

नितीन चंद्रकांत देसाई यांनी संजय लीला भन्साळी यांच्या चित्रपटांचेही गोरेगावातील दादासाहेब फाळके स्टुडिओ, फिल्मिस्तान स्टुडिओ, मेहबूब स्टुडिओत ’हम दिल दे चुके सनम’ आणि ’बाजीराव मस्तानी’ यांसारख्या चित्रपटाचे सेट आपल्या टीमसह उभारले. संजय लीला भन्साली, राजकुमार हिरानी, विधू विनोद चोप्रा आणि आशुतोष गोवारीकर यांसारख्या ‘व्हीजन’ असलेल्या चित्रपट दिग्दर्शक निर्मात्यांसोबत त्यांनी काम केले आणि आपली ओळख व हुकमी जागा निर्माण केली. ‘वन्स अपॉन अ टाइम इन मुंबई’, ‘दोस्ताना’, ‘लगे रहो मुन्नाभाई’, ‘मुन्ना भाई एमबीबीएस’, ‘मिशन कश्मीर’, ‘जोश’, ‘हिमालयपुत्र’, ‘भूकंप’, ‘स्वदेश’, ‘प्यार तो होना ही था’ अशा गाजलेल्या चित्रपटांचे सेट देसाई यांचेच. आशुतोष गोवारीकर दिग्दर्शित ’पानिपत’ हा त्यांचा शेवटचा चित्रपट. नितीन देसाई यांनी ’राजा शिवछत्रपती’ या मालिकेची निर्मितीदेखील केली. मागील वर्षी नितीन देसाई यांनी कर्जतमधील एनडी स्टुडिओमध्ये गळफास घेत, टोकाचे पाऊल उचलले होते. नितीन देसाई यांच्या आत्महत्येने सामाजिक, सांस्कृतिक, माध्यम व राजकीय क्षेत्रात एकच खळबळ उडाली होती. ‘ऑस्कर-२०२४’ मधील त्यांची विशेष दखल ही एक वेगळी बाजू ठरली.

असे अनेक घटक म्हणजेच ’ऑस्कर पुरस्कार २०२४.’ त्यातील काही महत्त्वांच्या गोष्टींवरचा हा फोकस. एकाच गोष्टीचे आश्चर्य वाटते, ’ऑस्कर’ मूळ आशयाकडून काही प्रमाणात बाह्यांग, चकचकीतपणा याकडे तर वळत नाही ना? एक आपली फिल्मी शंका. सगळं काही ’टीआरपी’भोवती केंद्रित झाल्यावर दुसरं काय होणार? ’ऑस्कर’चं तरी तसे होऊ नये एवढचं!