शेती ही हरितगृह वायूंचे भांडार?

कारखान्याचे धूर, इंधन ज्वलनाचे धूर आणि इतर प्रकारचे धूर वगळता, एक मोठा विभाग आहे, जो हरितवायूंचे उत्सर्जन करतो; तो म्हणजे शेतीशी निगडित कामे. शेती आणि शेतीशी निगडित कामे ही मिथेन आणि नायट्रस ऑक्साईडसारखे दोन महत्त्वाचे हरितवायू हवेत सोडतात. शेती आणि तापमानवाढ हे एकमेकांशी निगडित आहेत का? याचे उत्तर ‘होय’ असे असून यावर बरेच संशोधन झाले आहे. लोक त्यापासून अजून अनभिज्ञ आहेत. भातशेतीमधील दलदलीमुळे मिथेन आणि नायट्रस ऑक्साईड हे ग्रॅस बाहेर पडतात. मानवामुळे तयार होणार्‍या मिथेन गॅसपैकी ११ टक्के मिथेन हा पृथ्वीवर होणार्‍या भातशेतीतून तयार होतो. भाताच्या शेतात साचणार्‍या पाण्यातील दलदलीतून मिथेनचे बुडबुडे तयार होतात. पावसाळ्याच्या तुलनेत उन्हाळा असेल, तर भातशेती आणि इतर शेतीतून तयार होणार्‍या मिथेनचे व नायट्रस ऑक्साईडचे प्रमाण अधिक असते. भातशेतीतून तयार होणार्‍या मिथेनसोबत जिथे जमीन सातत्याने ओलिताखाली आहे, तिथेही मिथेन शेतीतून हवेत मिसळला जातो. याव्यतिरिक्त जे नैसर्गिक दलदलीचे प्रदेश आहेत, जसे नदी जिथे समुद्राला मिळते तो त्रिभुज प्रदेश असेल, अमेझॉनसारख्या नद्यांमुळे तयार होणारी दलदलीचे भाग असतील, ज्वालामुखीजवळचे भाग असतील यांतून मिथेनचे नैसर्गिक उत्सर्जन सतत चालू असते. मात्र, त्यापेक्षाही जास्त मिथेन हा शेती आणि त्याच्ङ्माशी निगडित गोष्टींनी तयार होतो.

 

 

एका अभ्यासानुसार २०११ नंतर शेतीतील पाला जाळून होणार्‍या हरितवायूंचे उत्सर्जन ७५ टक्क्यांपेक्षा जास्त वाढलेले आहे. शेतीमध्ये गहू, ज्वारी इत्यादी पिकांचे शेष भाग किंवा उसतोडीनंतरचे उसाचे पाचट जेव्हा जळतात, तेव्हादेखील कार्बन डायऑक्सईड आणि कार्बन मोनोक्साइड तयार होतो. कुजण्याच्या प्रक्रियेमधून मिथेन तयार होतो. सगळ्या उत्सर्जनाचा वेग आणि प्रमाण इतके आहे की, पृथ्वी त्याचा निकाल लावेपर्यंत नवीन वायू वातावरणामध्ये भर घालतात.