रक्तदानाचा शतकोत्सव !

अवघ्या तरुणपणातच म्हणजेच महाविद्यालयीन जीवनापासून डॉ. शंकर मुगावे यांनी रक्ताशी नाते जोडले होते. सन १९८९ मध्ये त्यांनी पहिल्यांदाच रक्तदान केले. रक्ताचे महत्त्व आणि त्याची गरज ओळखून त्यांनी या विषयात काम करण्याचे ठरवलं अन् त्यानंतर कधी सामाजिक कार्यातून, तर कधी शासनाच्या माध्यमातून ते रक्तदान चळवळीत अखंड राबत आहेत. गेल्या ३२ वर्षांपासून अधिक काळात त्यांनी तब्बल ९९ वेळा रक्तदान केले असून, ते आपल्या रक्तदानाची शंभरी लवकरच पार करतील. वडिलांनी शिकून मोठे केल्यानंतर विविध ठिकाणी नोकच्या माध्यमातून अनुभव घेता आला. पुण्यात आल्यावर त्यांनी रक्तदानाविषयी काम सुुरु केले. दिवसभरात शेकडो नागरिकांना लागणारी रक्ताची गरज, त्यांची आस्था पाहून त्यांनी या विषयात स्वतःला अक्षरश: झोकून दिले. रक्तदान शिबीर, जनजागृती माध्यमातून रक्तसंकलनाचा संकल्प सुरु केला.

एवढेच नव्हे, तर ते स्वतःही आवर्जून रक्तदान करतात. याच प्रेरणेच्या माध्यमातून मुलगाही दरवर्षी रक्तदान करीत असल्याचे ते सांगतात.त्यातूनच त्यांनी रक्तदानाविषयी जनजागृती करण्यास सुरुवात केली. तेव्हाचा काळ थोडा कठीण होता. नागरिकांची रक्तदानाची मानसिकता नव्हती. मग, डॉ. शंकर मुगावे यांनी जिल्ह्यातील महाविद्यालये, कंपन्या व विशेष शिबिरांच्या माध्यमातून जनजागृती करण्यास सुरुवात केली. प्रत्येक महिन्याला जिल्ह्यातील दहा महाविद्यालयांत जाऊन ते माहिती देऊ लागले. जिल्ह्यातील इंदापूर, आळेफाटा, राजगुरुनगर, चाकण या विविध ठिकाणी त्यांनी शिबिरेही घेतली. त्यानंतर नागरिकांना रक्तदानाची महिती कळू लागली.

गेल्या अनेक वर्षांपासून रक्तदानाच्या माध्यमातून काम करीत असताना, रक्तपेढीचा समाजशास्त्रीय दृष्टिकोनातून संशोधनात्मक अभ्यास या विषयावर त्यांनी पीएच.डी मिळवली. त्या माध्यमातून त्यांनी रक्तपेढी आणि रक्तदान याविषयी बारकाईने अभ्यास केला. गेल्या १८ वर्षांपासून ससून सर्वोपचार रुग्णालयात रक्तपेढीमध्ये समाजसेवा अधीक्षक म्हणून ते कार्यरत आहेत. विशेष म्हणजे, रक्तपेढी या किचकट आणि तेवढ्याच महत्त्वाच्या विषयावर पीएच.डी करणारे ते राज्यातील पहिले आणि देशातील पाचवे संशोधक ठरले आहेत.“ या अभ्यासांतर्गत रक्तदान केलेल्या दोन हजार जणांची माहिती संकलित केली. त्यांचे नमुने घेतले, त्यांच्या मुलाखती घेतल्या. त्यांना प्रश्न विचारले, अन् त्यावर अभ्यास केला. त्यातून ३०० नमुने वेगळे काढले. यावरुन असे लक्षात आले की, नियमित रक्तदान केले, तर आपणांस सहसा कोणताही आजार होत नाही.

कोरोनानंतरचे उद्भवणारे आजार असो वा विविध रक्तांच्या गुठळ्यांच्या आजारातून आपण वाचू शकतो. तसेच, इतरही अवयवांवर परिणाम होत असल्याने रक्तदानाचे महत्त्व त्यातून स्पष्ट होणारे आहे. मला कोणाताच आजार नाही. ससूनसारख्या ठिकाणी संसर्गजन्य आजारांची भिती वाटते. पण, आम्ही निरोगी आहोत. रक्तदान केल्यावर आपण सुरक्षित राहतो,” असे डॉ. शंकर मुगावे नेहमीच सांगतात.रक्तदान क्षेत्रात काम करीत असताना मध्यंतरी कोरोनाच्या काळात मोठी समस्या त्यांच्यापुढे होती. मात्र, पुणे विभागीय कार्यालयांतर्गत पुणे जिल्हा ‘टॉप’मध्ये राहिला, तो केवळ डॉ. शंकर मुगावे यांच्यामुळे. या काळात त्यांनी अचूक काम केले. पुणे विभागात ८४ रक्तपेढ्या आहेत. तसेच, इतर संस्था, संघटना, महाविद्यालयीन स्तरावर असलेले गु्रप या माध्यमातून रक्त मोठ्या प्रमाणात संकलन करण्याची प्रक्रिया सुरु केली. कोरोनाचे नियम पाळून तसेच, कोणतीही जोखीम न पत्करुन हे संकलन केले होते. पुण्यातून मुंबई, सोलापूर येथून मुंबई अशा अनेक ठिकाणी रक्त पाठवले. या एकूणच कामाबाबत विभागीय आयुक्तांच्या हस्ते कौतुकही झाल्याची आठवणे ते सांगतात. तसेच, राज्य शासनाने सुवर्णपदकाने आणि रक्तदान चळवळीचा राष्ट्रीय पुरस्काराने सन्मानित केले आहे.

 

“इंग्रजांच्या काळात रक्तदान सुरु होते. मात्र, त्या काळी प्राण्यांचे रक्त देण्याची प्रक्रिया होती. त्याचे परिणाम लोकांमध्ये जाणूव लागल्याने कालातंराने संशोधन होऊन पुढे मनुष्यांकडून मनुष्याला रक्तदान प्रक्रिया पुढे आली,” असे ते सांगतात. रक्तदान करण्यापूर्वी त्यांच्या अनेक प्रक्रिया आहेत. त्या पार पाडल्यानंतरच ते रक्तदात्याला देता येते. रक्तदान हे सर्वश्रेष्ठ दान आहे. अवयव, नेत्रदान हे सहसा मृत्यू झाल्यानंतर करता येते. मात्र, जीवंत असताना जे दान देऊ शकतो, तर ते रक्तदान होय. विशेष म्हणजे, रक्तदान केल्यानंतर आपल्याला काय फायदा होतो, हे ते आवूर्जन पटवून देतात.

केवळ रक्तदानाच नव्हे, तर ससूनसाठी विविध यंत्रसाम्रुगी असो वा इतर बाबींसाठी ‘सीएसआर’ फंडातून मोठा निधी त्यांनी उभा केला. एवढेच नव्हे, तर गोरगरीब रुग्णांसाठीही त्यांनी फंड उभा केला आहे. हे काम करीत असताना, डॉ. शंकर मुगावे यांना विविध २२ पुरस्कारांनी सन्मानित केले आहे. येथून पुढेही गोरगरीब नागरिकांना सहकार्य करत राहावे व रक्तापासून वंचित राहून कोणीही व्यक्ती दगावू नये, अथवा त्यांची उणीव भासू नये, यासाठी भविष्यात काम करण्याची इच्छा आहे. डॉ. शंकर मुगावे यांच्या कार्यास दै. ‘मुंबई तरुण भारत’कडून शुभेच्छा!

-पंकज खोले