चला, एकाकीपणालाच एकटे पाडूया!

एकाकीपणाचा परिणाम केवळ एखाद्या व्यक्तीच्या मानसिक आणि भावनिक आरोग्यावर होत नाही; तर त्याचे परिणाम शारीरिक वृद्धत्वाला गती देतात. संशोधनातून असेही दिसून आले आहे की, एकाकीपणा आणि मृत्यूदर यांच्यात परस्पर संबंध आहे. याव्यतिरिक्त, एकाकीपणाच्या भावनेत घालवलेल्या कालावधीने शारीरिक वृद्धत्वाला चांगलेच प्रभावित केले आहे. एकाकीपणामुळे तरुण आणि वृद्ध दोघांमध्येही हृदय व रक्तवाहिन्यांशी संबंधित आरोग्यावर परिणाम होतो. हे एचडीएल, कोलेस्टेरॉल, रक्तदाब आणि कोरोनरी हृदयरोगाच्या उच्च पातळीशी जोडलेले आहे. एकाकीपणामुळे झोपेची गुणवत्ता आणि दिवसाच्या कामकाजावर परिणाम होऊ शकतो. शारीरिक आणि बौद्धिक कार्य, मानसिक आरोग्य आणि निरोगी जीवनशैलीच्या वर्तनांमध्ये मन गुंतण्यासाठी झोपेची गुणवत्ता महत्त्वाची आहे. रोगप्रतिकारक कार्य एकाकीपणाशी संबंधित आहे. एकाकीपणाचा संबंध लसींना प्रतिपिंडांच्या खराब प्रतिसाद, कमजोर प्रतिकारशक्ती आणि कमी नैसर्गिक किलर सेल अशा अनेक क्रियाकलापांशी आहे. आता सरळ सरळ बोलायचे म्हटले, तर एकटेपणा तुमच्यासाठी वाईट आहे.

एका प्रसिद्ध शास्त्रीय अंदाजानुसार, असा दावा केला जातो की, एकाकीपणामुळे तुमचे आयुष्य दिवसाला १५ सिगारेट पिण्याइतके कमी होते. अर्थात, ते या घटकांची गणना कशी करतात, हे समजणे सोपे नाही. परंतु, महत्त्वाचा मुद्दा असा आहे की, एकटेपणा शारीरिक आणि मानसिक दोन्ही आरोग्यासाठी हानिकारक आहे. यामुळे चिंता आणि नैराश्याचा धोका वाढतो. उपचारात्मक दृष्टिकोनातून, एकाकीपणाची भावना कमी करण्यामध्ये सामाजिक जोडणीची भावना वाढवणे तसेच सामाजिक दुरीची धारणा सुधारणे समाविष्ट आहे.

एकाकीपणामुळे येणार्‍या नैराश्य, चिंता आणि भावनिक त्रास या लक्षणांवर उपचार केले जाऊ शकतात. परंतु, त्याच्या मूळ कारणाकडे लक्ष देणे देखील तितकेच महत्त्वाचे आहे. यासाठी सर्वप्रथम तुमचे आकलनाविषयक वैचारिक विकृती किंवा पूर्वग्रह दुरूस्त करा.

एकाकीपणा कमी करण्यासाठी सर्वांत प्रभावी रणनीतींपैकी एक म्हणजे, ‘लोकांना मला जाणून घेण्यात रस नाही आणि मी त्यांच्यातला नाही. मला खाली खेचण्यासाठी लोक अनेक क्लृप्त्या करत आहेत,’ यांसारख्या विचारांसह त्या त्या परिस्थितीशी निगडित चुकीच्या अनुभूती ओळखणे आणि त्या लगोलग दुरूस्त करणे. लक्षात ठेवा की, आपला मेंदू सामाजिक एकटेपणाची भीती बाळगण्यासाठी उत्क्रांतीद्वारे आकारला गेला आहे. एकटेपणामुळे आपण हादरतो. पण, एकटेपणामुळे तुम्हाला धोका नाही, हे तुमच्या आदिम मेंदूला पटवून देण्यासाठी तुमच्या तर्कशुद्ध मनाचा वापर तुम्ही वेळोवेळी केला पाहिजे. जर तुम्हाला एखादी गोष्ट ‘सामाजिक धोका’ म्हणून लक्षात आली असेल (एखाद्या मित्राने तुम्हाला प्रतिसाद दिला नाही किंवा बॉस तुमच्या नवीनतम कामगिरीची कबुली देत नाही), तर तुमचा मेंदू कदाचित त्या गोष्टींमुळे जरा जास्तच बिथरला असेल, याचा विचार करा.

 

जर तुम्हाला इतरांशी घनिष्ठ संबंध ठेवण्याची भूक असेल, तर त्या त्या परिस्थितीमध्ये पुढाकार घेण्याबद्दल आणि संभाषणाला अधिक सखोल दिशेने नेण्यासाठी फारसा संकोच करू नका. हवामानाबद्दल किंवा क्रिकेटबद्दल बोलणे काही काळानंतर कंटाळवाणे होऊ शकते. परंतु, जर तुम्ही संभाषणाची दिशा बदलली किंवा तुम्ही निवृत्त झाल्यानंतर तुमच्या सेवानिवृत्ती बचतीचे तुम्हाला काय करायचे आहे किंवा देशात काय बदल दिसून येत आहेत, याबद्दल बोलणे सुरू केले, तर ते अधिक वैयक्तिक आणि मनोरंजक होऊ शकते.

मूलत: तुम्ही असे करत असताना तुम्ही इतर लोकांशी अधिक जवळीक साधण्यासाठी आणि आपल्या भावना आणि अनुभव त्यांच्याशी शेअर करण्यासाठी त्यांचे स्वागत करत आहात. एकूणच काय तर तुमच्या संवादावर गंभीरपणे काम करण्याचा प्रयत्न करा आणि अधिक संपर्कासाठी तुमचा विश्वास असलेल्या लोकांपर्यंत जाणीवपूर्वक पोहोचण्याचा प्रयत्न करा. यामध्ये कौटुंबिक सदस्यांशी नियमितपणे संपर्क साधणे, एकतर प्रत्यक्ष किंवा फोनवर, तसेच मित्र आणि ओळखीच्या व्यक्तींना त्यांचे जीवन, अलीकडील बदल इत्यादींबद्दल विचारण्यासाठी संपर्क साधने यांचा समावेश असू शकतो. तुम्ही तुमच्या मित्रांसह अधिक संरचित सहलींचे नियोजन करण्याचा प्रयत्नदेखील करू शकता, जसे की जेवण,स्थानिक उद्याने आणि हिरव्यागार ठिकाणी फिरणे किंवा हायकिंग करणे किंवा सहकर्मी किंवा वर्गमित्रांना काम/वर्गाबाहेर एकत्र वेळ घालवायला सांगणे.

काहीवेळा एकाकीपणा एखाद्या व्यक्तीपासून किंवा लोकांच्या समूहापासून नैसर्गिकपणे तुटलेल्या भावनांचा परिणाम असू शकतो. हे एकमेकांशी जुळत नसलेल्या अपेक्षा किंवा काळानुसार झालेल्या वैचारिक मतभेदांमुळे होऊ शकते. अशावेळी तुम्हाला तुमच्या अपेक्षा बदलण्याची किंवा त्या नात्याचे नव्याने पुन्हा वर्गीकरण करावे लागेल. बर्‍याच वेळा नाती तुटलेली असतात, पण आपल्याला त्या नात्यांची भावनिक सवय लागलेली असल्याने ते स्वीकारणे जड जाते. पण, मैत्रीच्या नात्यात होणारे बदल स्वीकारणे आवश्यक आहे. नात्याचे पुन्हा वर्गीकरण करावे लागेल. कधीकधी कुटुंब, मित्र, मीडिया, सामाजिक अपेक्षा इत्यादींकडून प्रेमसंबंधात राहण्याचा दबाव अनेकांना एकाकी पाडू शकतो. आपण काही इतरांपेक्षा वेगळे आहोत का, असा प्रश्न मन त्रस्त करतो. पण, स्वतःला प्रथम स्थान देऊन आणि स्वतःशीच प्रेम करून, आपण बर्‍याचदा वेळोवेळी बिनधास्त राहणे किती छान आहे, याची प्रशंसा करू शकतो.

स्वतःला एकटेच बाहेर जेवायला किंवा चित्रपट पाहण्यापासून मिळणार्‍या वैयक्तिक आनंदाला अजिबात कमी लेखू नका - एकटे जगणारे लोक खूप आकर्षक आणि मजेशीरदेखील असू शकतात. एकाकीपणाला सामोरे जाणे बहुतेकांसाठी कठीण असू शकते आणि दुःखद सत्य हे आहे की, आपल्यापैकी बरेच लोक मोठ्या शहरांमध्ये किंवा जवळपास राहतात, तरीही अनेक लोक भावपूर्ण मैत्री आणि कनेक्शनच्या अभावामुळे ग्रस्त आहेत. जर तुम्हाला कधी एकटेपणा वाटत असेल, तर कमकुवत मैत्री मजबूत करण्यास किंवा नवीन मित्र बनविण्यास घाबरू नका. आसपास सर्वत्र लोक आहेत आणि मला खरोखर विश्वास आहे की, आपण सर्व एकमेकांना जाणून घेण्याइतके योग्य आहोत.