अदृश्य परकीय आक्रमणे

आपले मूळ स्थान सोडून इतर देशांतून आलेल्या ज्या सजीवांमुळे जैविक विविधतेला धोका निर्माण होतो त्यांना ’आक्रमक परदेशी प्रजाती’ असे म्हणतात.आक्रमक परदेशी प्रजातीची तीन वैशिष्ट्ये आहेत:

अनेक दशकांपूर्वी, ’वॉटर हायसिंथ’ म्हणजे जलपर्णी ही वनस्पती तिच्या मूळ परिसंस्थेतून अ‍ॅमेझोनिया, ब्राझीलमध्ये पसरली. त्यानंतर भारतातदेखील पोहोचली. पुण्याच्या कात्रज तलावापासून उदयपूरच्या पिचोला तलावपर्यंत आणि बंगळुरूमधील उलसुरू तलावापासून मुंबईतील पवई तलावापर्यंत. या वनस्पतीने महापालिका आणि प्रशासनाला हैराण करून सोडले आहे. जलपर्णी काढून टाकण्याचे उपाय मुख्यतः रासायनिक उपचार करणे किंवा मशीनच्या साहाय्याने काढून टाकणे हे आहेत. परंतु, हे उपाय अत्यंत कुचकामी आणि खर्चिक सिद्ध झाले आहेत.

आक्रमक परदेशी प्रजातींच्या डेटाबेसची माहिती केंद्र सरकार नियमितपणे अद्ययावत करते. भारतीय प्राणीविज्ञान सर्वेक्षण (नडख) कडून मिळालेल्या माहितीनुसार, प्रजातींच्या समुदायातील एकूण १५४ प्रजाती ज्यात जमिनीवरील आणि गोड्या पाण्यातील ५६ प्रजाती आणि सागरी परिसंस्थेच्या ९८ प्रजाती विदेशी/आक्रमक प्रजाती म्हणून नोंद करण्यात आली आहे. आक्रमक प्रजातींचे प्रसार रोखण्यासाठी सरकारच्या कृती आराखड्यात

तसेच यामध्ये व्यावसायिक उपक्रमासाठी विदेशी प्रजातींचे नियमन, वाढीचा दर, पुनरुत्पादन यश, विखुरण्याची क्षमता आणि बदलत्या हवामानादरम्यान विदेशी प्रजातींची सहनशीलता, विदेशी/आक्रमक प्रजातींवरील स्थिती सर्वेक्षणाचे मूल्यांकन अंतर्भूत आहे. आक्रमक परदेशी प्रजातींच्या संवर्धनासाठी कुठलाही परवाना जारी केला जात नाही.

 

आफ्रिकेतून आलेल्या ’तिलापिया’ माशाने केरळमधील जवळपास सर्व जलस्रोतांचा ताबा घेतला आहे. भारताच्या राष्ट्रीय जैवविविधता प्राधिकरणाने नाईल तिलापिया, आफ्रिकन कॅटफिश आणि कॉमन कार्प या तीन प्रजातींमुळे देशाच्या गोड्या पाण्यातील जैवविविधतेला मोठा धोका असल्याचे नमूद केले आहे. ’तिलापिया’ मासा इतर स्थानिक माशांच्या संसाधनांवर डल्ला मारून त्यांचे अस्तित्व धोक्यात आणतो. हे मासे जरी प्रामुख्याने शाकाहारी असले तरी ते इतर प्रजातींच्या अंडी आणि लहान माशांची शिकार करतात. या माशाला पक्षी, ओटर, मगरी, साप खातात. या माशामुळे अनेक परिसंस्थांवर परिणाम होतो आणि गोड्या पाण्यातले देशी मासेदेखील कमी होतात. गोड्या पाण्यातील सर्व स्थानिक मासे कायमचे नष्ट करण्याची क्षमता असलेला शोभिवंत माशांमधला ’सकर फिश’ आता काही ठिकाणी नैसर्गिक जलस्रोतांमध्ये आढळू लागला आहे.