अंधारातून प्रकाशाकडे...

पालिकेत साहाय्यक आयुक्त म्हणून काम करताना ते सामाजिक भानही जपत आहेत. या सामाजिक संवेदनशीलतेच्या मागे काय असेल? तर, ते दृश्य डोळ्यापुढे येते. शंकर लहान होते. आई त्यांना दररोज बाजारात घेऊन जायची. त्यावेळी शंकर दररोज आईला प्रश्न विचारायचे, “आई, लोक बघ किती किती किलो धान्य घेतात अन् आपण का गं एक एक किलू ज्वारी दररोज घेतो. ते पण एका बाजूला उभं राहून?” त्यावेळी राजूबाई डोळ्यातले अश्रू लपवत म्हणाल्या, “लेका आपल्याकडं इतकं पैसं नाहीत की आठ दिसांच धान्य घेऊ.” मग यावर शंकर म्हणायचे, “मग आपल्याकडं पैसे कधी येतील?” यावर राजूबाईंच्या चेहर्‍यावर एक चमक येई. त्या म्हणत, “शंकर, तू शिकून खूप मोठा साहेब झालंस की आपल्याकडं खूप पैसं येतील, मग आपण आठ दिसांच धान्य एकदाच घेऊ. दररोज तुझा बाप कधी येतू आणि मजुरीचे पैसे कधी देतो, मंग कधी बाजारात जातो अन् धान्य आणून जेवण बनवतो, हे असलं काहीबी वाट बगावी लागणार नाय.” शंकर यांनी मनात ठरवलं, आपण शिकायचं आणि ‘साहेब’ व्हायचचं. आईने शंकर यांना सांगितलेले की, “तुला आपण ज्या परिस्थितीमध्ये राहतो, ती परिस्थिती बदलायची आहे. त्यासाठी तू शिकायचे आहेस.” त्यामुळे शंकरने लहानपणापासूनच निश्चय केला तो महाविद्यालयात काम करण्याचा. 

 

सोलापूरच्या रावजी पाटोळे आणि राजू पाटोळे या दाम्पत्याला एकूण १३ मुले. त्यापैकी एक शंकर. रावजी गावात छोटी-मोठी मेस्त्री कामे करत. मजुरीमध्ये कधी पैसे मिळत, तर कधी रिकाम्या हाताने घरी यावे लागे. घरात पोराबाळांचे लेंढार. कसं होणार, याची सगळी चिंता राजूबाईंना. त्या पहाटे ४ वाजता उठत. जवळच्या विठ्ठल-रखुमाईच्या मंदिरात जात. पहिली काकड आरती त्यांनी कधी चुकवली नाही. धार्मिक पारायण, सत्संग, अभंग, कीर्तन ऐकण्यासाठी त्या वेळात वेळ काढून जायच्याच. त्या शंकर यांना सांगायच्या की, “आपल्याला खायला मिळत नाही म्हणून दुसर्‍याचे हिसकवायचे नाही आणि चोरायचेही नाही, भगंवत म्हणतात हेही दिवस जातील, कष्ट करा, सत्याला सोडू नका, माणूसपण विसरू नका, त्यातच देव आहे.”

 

या असल्या वातावरणात शंकर वाढत होते. अत्यंत गरिबीत, हलाखीत, ‘नाही रे’ परिस्थितीमध्ये शिक्षण घेत शंकर यांनी पदवीनंतर समाजशास्त्राचे पदव्युत्तर शिक्षण घेतले. त्यावेळी ‘एमपीएसी’ची सरळ सेवाभरती निघाली. त्या परीक्षेत शंकर उत्तीर्ण झाले. ‘उपसमाज अधिकारी’ म्हणून ठाणे शहरात सरकारी नोकरी मिळाली व घरही मिळाले, गाडीही मिळाली. आईची तपस्या पूर्णत्वास आली. शंकर आजही आईचे कष्ट, समाजाची स्थिती आणि प्रश्न विसरलेले नाहीत. ते म्हणतात, “मला एका समाजासाठी नाही, तर सर्वच समाजांसाठी काम करायचे आहे, तेही शैक्षणिक क्षेत्रात.” गरजू, हुशार विद्यार्थ्यांना मदत करताना शंकर पाटोळे नेहमीच पुढे असतात. ते स्वत:च्या आयुष्याबद्दल म्हणतात, “माझे आयुष्य म्हणजे अंधारातून प्रकाशाकडे आहे, समाजासाठी आणि देशासाठीही.”