वेदांचा उदात्त साम्यवाद

जगातील साम्यवादी तत्त्वज्ञानाचा उदयदेखील वेदातूनच होतो. वरील मंत्र म्हणजे खर्‍या अर्थाने वैदिक साम्यवादाला प्रमाणित करणारा एक उत्कृष्ट नमुना होय. वैदिक प्रत्यक्ष ईश्वर किंवा मंत्रद्रष्टे ऋषी वेदवाणीच्या माध्यमातून बुद्धिवादी अशा मानवांकरिता मोठ्या आंतरिक तळमळीने म्हणतात की, ‘सत्यं ब्रवीमि।’ अर्थात मी खऱेच बोलतो! माझ्यात यत्किंचितदेखील दुविधा, संशय किंवा असत्यता नाही-

दुसरी एक महत्त्वाचा उपदेश वरील मंत्राच्या शेवटच्या चरणात दिसून येतो. ज्याची चर्चा प्रारंभी ‘वैदिक साम्यवाद’ या अनुषंगाने केलेलीच आहे. वेदांत हा आम्हास एक दुसर्‍यांना वाटून खाण्याचा संकेत करतो- ‘केवलाघो केवलादी भवति।’ म्हणजेच जो केवळ ‘आदी’ म्हणजे एकटाच खाणारा आहे, तो केवळ ‘अद्य’ म्हणजे पापाचे भक्षण करणारा आहे. वेदांची संस्कृती दातृत्वाची शिकवण देते. केवळ ‘मी व माझेच सर्वकाही...’ अशा स्वार्थी वृत्तीने पछाडलेल्या लोकांना वेदांनी ‘राक्षस’ किंवा ‘दानव’ म्हटले आहे. हा केवळ स्वतःचाच विचार करतो, त्याला स्वार्थापुढे काहीच दिसत नाही. ते मानव नसून एक प्रकारे पशूच! आपल्या सभोवतालच्या दीन-दुःखितांचे दारिद्य्र पाहून त्यांना आपल्या जवळील थोडेसे धन द्यावे असे वाटत असेल, तर त्यांचे खाणे-पिणे सार्थक ठरते. आपल्या घासातून इतर आर्तजनांची भूक शमविण्याचा ज्यांचा प्रयत्न, ते खरोखरच देव कोटीतील सज्जन पुण्यभक्षी होत.

स्वतःजवळील धन किंवा भौतिक साधने गरजू व सत्पात्री अशा गोरगरिबांना वितरीत करणे, इतकेच काय तर प्राणिमात्रांवरदेखील दया करीत त्यांच्याकरिता आपली संपदा खर्ची घालणे, हेदेखील पुण्यभक्षण किंवा पुण्यदान होय. केवढा विशाल हा, वैदिक साम्यवाद! हाच पवित्र सद्भाव केशवसुतांच्या ‘वरदान’ या कवितेतून व्यक्त होतो.