त्रावणकोर, नेपाळ संस्थान पाठिंबा विवाद

 

त्रावणकोर सोबतच म्हैसूर, ग्वाल्हेर, औंध आणि विशेषतः बडोदा संस्थानांनी घडवून आणलेल्या सुधारणा खरोखरच चकित करणार्‍या होत्या. समाजाला काळीमा असणार्‍या अनेक कुप्रथांवर या संस्थानांमध्ये बंदी घालण्यात आली होती. एवढेच नव्हे, तर प्रजेला व विशेषतः स्त्रियांनासुद्धा राज्यकारभारात सहभाग घेऊ देण्यात आला होता आणि म्हणून अशी प्रगत संस्थानं ब्रिटिश राज्यात विलीन होऊ नये, असं सावरकरांना वाटे. वरील सर्व गोष्टी ध्यानात घेतल्यावर आपल्याला हे लक्षात येईल की, सावरकरांना हुकूमशाही करणारी किंवा एकहाती राज्य करणारी सत्ता होती म्हणून नव्हे तर एकहाती असूनसुद्धा लोकशाहीच्या मार्गाने जाणारी ही संस्थाने असल्यामुळे त्यांना ती प्रिय होती. मग एवढं सगळं असूनसुद्धा सावरकरांनी त्रावणकोर स्वतंत्र ठेवण्याच्या निर्णयाला पाठिंबा दिला, यासाठी त्या काळातील परिस्थिती कारणीभूत होती. १९४६ साली मुस्लीम लीगच्या कार्यकर्त्यांनी मुंबईमध्ये घडवून आणलेल्या दंगलींकडे काँग्रेसच्या नेत्यांनी साफ दुर्लक्ष केले; उलट सावरकर सदनाची झडती घेण्यात आली. काँग्रेसच्या ठरावातून ‘अखंड हिंदुस्थान’ हा शब्द वगळण्यात आला होता. फाळणी अटळ आहे, असे दिसताच सावरकरांनी, आपले कमीत कमी व शत्रूचे जास्तीत जास्त नुकसान व्हावे, यासाठी काही सूचना दिल्या व त्यानुसार हिंदू महासभेच्या बंगाल आणि पंजाब मिळवण्याच्या मोहिमेला यश आले.

 

सर सी.पी.रामस्वामी अय्यर यांना काँग्रेसच्या आत्मघातकी धोरणापासून भारताच्या एकतेवर ओढवणारे संकट जाणवू लागले होते. ७ जुलैला प्रार्थना सभेनंतर गांधींजी म्हणाले की, “हिंदू समुदाय आणि स्वातंत्र्यासाठी लढणारे सर्वजण उठून, आम्हाला सैन्याची गरज नाही किंवा किमान भारत अथवा पाकिस्तानात राहणार्‍या त्यांच्या मुस्लीम बांधवांच्या विरुद्ध हे सैन्य वापरले जाणार नाही अशी शपथ घेतील का?” ’‘सैन्यच नको,” हे गांधीजींचे उद्गार ऐकून त्रावणकोर संस्थानचे दिवाण संतप्त झाले. ते म्हणाले, “हे विचार ऐकून जनता मूढ होईल.” त्यांनी तत्काळ व्हॉईसरॉयच्या कार्यकारी पदाचा राजीनामा दिला आणि १८ जून, १९४७ साली त्रावणकोरच्या महाराजांनी त्रावणकोर स्वतंत्र ठेवण्याची घोषणा केली. अय्यर यांना पाठवलेल्या पत्रात सावरकर म्हणतात, “अखंड हिंदुस्थानच्या हिताच्या दृष्टीने त्रावणकोर हे स्वतंत्र हिंदू संस्थान ठेवण्याच्या तुमच्या नि महाराजांच्या निर्णयाला माझा पूर्ण पाठिंबा आहे. निजामाने त्यांच्या स्वातंत्र्याची घोषणा पूर्वीच केली असून इतर मुसलमान संस्थानिकही तसेच करण्याची शक्यता आहे. हे स्वातंत्र्य अबाधित राखण्याचे पुरेसे धैर्य असलेल्या हिंदू संस्थानिकांनी तत्काळ एकत्र येऊन आपले सैनिकी सामर्थ्य बळकट करून बाहेरून येणार्‍या हिंदूविरोधी आक्रमकांचा प्रतिकार करण्यास सिद्ध व्हावे. हिंदूविरोधी नेत्यांच्या हाताखाली काम करणारी सध्याची घटना समिती हिंदूजगताचा विश्वासघात करून मुसलमानांच्या आणखी मागण्या मान्य करण्याची शक्यता आहे. अशा परिस्थितीत घटना समितीत सहभागी होणार्‍या हिंदू संस्थानांनी घटना समितीचे हे हिंदूविरोधी निर्णय मान्य करण्याचे बंधन स्वीकारू नये.” हे पत्रच पुरेसे बोलके आहे. फक्त परकीय आक्रमणांचा प्रतिकार करण्याच्या दृष्टीनेच सावरकरांनी त्रावणकोर स्वतंत्र ठेवण्याच्या निर्णयाला पाठिंबा दिला होता. एकट्या सावरकरांनीच नव्हे, तर आर. शंकर आणि ए. ए. रहिम या काँग्रेस नेत्यांनीसुद्धा त्या निर्णयाला पाठिंबा दिला होता. परंतु, त्यांच्यावर कोणी आक्षेप घेतला नाही, लट स्वातंत्र्योत्तर काळात त्यांना अनेक मंत्रिपदं देण्यात आली.

नेपाळच्या राजघराण्यातील हेमचंद्र समशेरजंग यांच्यावर सावरकरांचा खूप प्रभाव होता. त्यांनी १९३१ साली रत्नागिरी येथे सावरकरांची भेट घेतली. त्यांनी सावरकरांच्या लेखांचे अनुवाद ’तरूण गुरखा’ आणि ’हिमालय टाईम्स’मध्ये प्रसिद्धही केले होते. पतितपावन मंदिरात भरलेल्या सभेत भाषण करताना ते म्हणाले की, “गुरखे हे हिंदू धर्माचे तारणकर्ते आहेत आणि हिंदुस्थानच्या ऐक्यावर जर काही अंतर्गत वा बहिर्गत संकट ओढावले, तर त्या संकटाशी झुंझ देण्यात गुरखे आघाडीवर राहतील.” त्यामुळे सावरकरांचा नेपाळवर पूर्ण विश्वास होता. त्या काळात काँग्रेसच्या नेत्यांनी कायम नेपाळकडे दुर्लक्ष केले. तुर्कस्तानशी संबंध ठेवले, पण नेपाळकडे ढुंकूनही बघितलं नाही. सावरकर म्हणायचे की, “ज्याप्रमाणे इंग्रजांनी १८५७च्या युद्धात नेपाळचा उपयोग भारताच्या विरोधी केला होता, तसा आपण आपल्या देशाचे स्वातंत्र्य परत मिळवण्यासाठी का करू नये? चहुकडे आपले तेजोवलय प्रस्थापित करणारे हिमालय नेपाळचाही एक भाग आहे. त्यामुळे भारत आणि नेपाळची नाळ अगदी घट्ट जोडलेलीच आहे. या कारणाने नेपाळविषयी ममत्व वाटणे म्हणजे देशबाह्य निष्ठा नव्हे.” वरील सर्व मुद्दे लक्षात घेता केवळ भारताच्या सुरक्षेच्या दृष्टीनेच सावरकरांनी त्रावणकोर व नेपाळला पाठिंबा दिला हे स्पष्ट होते. म्हणून सावरकरांवर केला जाणारा हा आरोप अत्यंत निरर्थक आहे हेसुद्धा स्पष्ट होते.