विश्वकोशाच्या संकेतस्थळाचे आणि मोबाईल अ‍ॅपचे लोकार्पण

मुंबई : “मराठी विश्वकोशाच्या संकेतस्थळ आणि अ‍ॅपबरोबरच आता तो ‘ऑगमेंटेड आणि व्हर्च्युअल रिअ‍ॅलिटी’मध्ये साकारण्याचा आगामी काळात विचार करायला हवा. कारण, आधुनिक डिजिटल तंत्रज्ञान वापरुन ‘विश्वकोश’ तरुणाईपर्यंत पोहोचविता येईल,” असे आवाहन मराठी भाषा मंत्री विनोद तावडे यांनी केले. ते महाराष्ट्र राज्य मराठी विश्वकोश निर्मिती मंडळातर्फे मराठी विश्वकोशाच्या संकेतस्थळाच्या आणि अद्ययावत मोबाईल अ‍ॅपच्या लोकार्पण प्रसंगी बोरिवली येथील अटल स्मृती उद्यानात संपन्न झालेल्या कार्यक्रमात बोलत होते. यावेळी महाराष्ट्र राज्य मराठी विश्वकोश निर्मिती मंडळाचे अध्यक्ष दिलीप करंबेळकर, विश्वकोश मंडळाचे सदस्य आणि ज्ञानमंडळांचे पालकत्व स्वीकारलेले ज्येष्ठ विज्ञान लेखक बाळ फोंडके आणि ‘विश्वकोशा’च्या निर्मितीत मोलाचा वाटा उचलणारे सदस्य, समन्वयकही उपस्थित होते.

 

आपल्या भाषणात बोलताना विनोद तावडे पुढे म्हणाले की, “बालभारतीच्या तसेच इतर शालेय आणि महाविद्यालयीन पुस्तकांमध्ये ‘विश्वकोशा’तील नोंदींचा संदर्भ, टीपा म्हणून कसा वापर करता येईल, त्याचा विचार करायला हवा. विश्वकोश मंडळाला बळकटी देणं हे शासन म्हणून आमचं कर्तव्य आहेच आणि तीच सर्वार्थाने मराठी भाषेची सेवा ठरेल,” असे म्हणत एकत्रित प्रयत्नांनी मराठी भाषा अधिकाधिक डिजिटल करण्याचे आवाहन तावडे यांनी उपस्थितांना केले. महाराष्ट्र राज्य मराठी विश्वकोश निर्मिती मंडळाचे अध्यक्ष दिलीप करंबेळकर यांनी या कार्यक्रमाचे प्रास्ताविक केले. ‘विश्वकोशा’च्या अद्ययावतीकरणाच्या तीन मुद्द्यांचा त्यांनी प्रारंभी उहापोह केला. ज्ञानवंतांचे नेटवर्किंग, संपर्क तंत्रज्ञानाचा अधिकाधिक वापर आणि वाचकाभिमुख काम या तीन मुद्द्यांभोवती ‘विश्वकोशा’चे कार्य आधारित असल्याचे त्यांनी सांगितले. त्याचबरोबर समूह सहभागावर भर असल्याचे सांगत, ‘विश्वकोशा’तील नोंदींमध्ये मूल्यवर्धनासाठी ऑडिओ-व्हिडिओचा समावेश केल्याचेही त्यांनी विशेषत्वाने अधोरेखित केले.

‘विश्वकोश’ आणि माहिती-तंत्रज्ञानातील बदल याविषयी बोलताना दिलीप करंबेळकर म्हणाले की, “माहिती-तंत्रज्ञानातील बदल हा मानसशास्त्रीय बदलदेखील आहे. त्यामुळे आता ‘विश्वकोशा’ची मुळापासून पुनर्रचना करुन, प्रयत्न, कल्पकता आणि सहभागाच्या जोरावर ‘विश्वकोश-३’च्या दृष्टीने विचार केला पाहिजे.” मराठी भाषेविषयी बोलताना ते पुढे म्हणाले की, “मराठी भाषा एकविसाव्या शतकात टिकवायची असेल, तर ती ‘ज्ञानभाषा’ झाली पाहिजे आणि ‘विश्वकोशा’चे काम हे मराठी भाषेला ‘ज्ञानभाषा’ म्हणून समृद्ध करण्याचे आहे.” आगामी काळात मराठी विकिपीडिया आणि विश्वकोश मंडळातर्फे संयुक्त उपक्रम हाती घेण्याबद्दल विचार करायची गरज असल्याचे ते म्हणाले. मराठी विश्वकोश सोशल मीडियाच्या माध्यमातून अधिकाधिक लोकांपर्यंत पोहोचविण्याचे आवाहन त्यांनी उपस्थितांना केले. विश्वकोश मंडळाचे सदस्य आणि १२ ज्ञानमंडळांचे पालकत्व स्वीकारलेले प्रख्यात विज्ञान लेखक बाळ फोंडके यांनी ‘ज्ञानसंस्कृतीचे महत्त्व’ या विषयावर आपले विचार मांडले. आपल्या भाषणाच्या सुरुवातीलाच मराठीचा केवळ भावनिक अभिमान नाही, तर चिकित्सक अभिमान बाळगणे गरजेचे असल्याचे मत त्यांनी व्यक्त केले.

‘जर्मन ते इंग्रजी’ असा ज्ञानभाषेचा झालेला प्रवास उलगडताना फोंडके यांनी भारतीय शास्त्रज्ञ सत्येंद्रनाथ बोस यांनी समीक्षा आणि प्रकाशनासाठी आईनस्टाईनला पाठविलेला इंग्रजीतील शोधनिबंध, आईनस्टाईन यांनी कसा बोस यांच्या नावानिशी जर्मन भाषेत प्रकाशित केला, त्याची रंजक माहिती त्यांनी उपस्थितांना दिली. मराठीचा वापर आज खरचं ज्ञान मिळविण्यासाठी होतो का, असा परखड प्रश्न उपस्थित करत त्यांनी “मराठी ज्ञानभाषा झाली, तर त्याला आपोआप अभिजात भाषेचा दर्जा प्राप्त होईल,” असे सांगितले. विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या वापराविषयी बोलताना फोंडके म्हणाले की, “हल्ली मोबाईल हा शरीराचाच एक भाग, सहावं बोट किंवा तिसरा हात म्हणा तर, झाला आहे. या तंत्रज्ञानाचा आपल्या खासगी आयुष्य, नातेसंबंधांवर देखील प्रभाव जाणवतो. म्हणून आजचा संपूर्ण समाजच वाचक म्हणून उपलब्ध आहे. त्यासाठी बोलीभाषेत माहितीचे प्रसारण करणे आणि संस्कृतीचा ज्ञानाधिष्ठित प्रवास झाला पाहिजे. कारण, ज्ञान हेच भांडवल असून त्याद्वारे नवनवीन उद्योग सुरु होत आहेत. म्हणूनच ज्ञानसंस्कृतीची कास धरल्याशिवाय गत्यंतर नाही आणि त्यासाठीच ‘विश्वकोश’ जनमानसात रुजला पाहिजे, त्याची लोकांना माहिती झाली पाहिजे,” असे ते म्हणाले.

या कार्यक्रमाच्या प्रारंभी श्रीरंग भावे यांनी मराठी अभिमान गीत आणि विश्वकोश गीताचे सुरेल सादरीकरण केले. कार्यक्रमाचे सूत्रसंचालन जगतानंद भटकर यांनी केले. सादरीकरणाची जबाबदारी सचिन केळकर आणि विनय सामंत यांनी सांभाळली. विश्वकोशाच्या ज्ञानमंडळाचे सदस्य, समन्वयक यांना यावेळी त्यांच्या उल्लेखनीय कामगिरीबद्दल विनोद तावडे यांच्या हस्ते स्मृतिचिन्ह देऊन सन्मानित करण्यात आले. कार्यक्रमाचे आभारप्रदर्शन विश्वकोश मंडळाचे सचिव डॉ. शामाकांत देवरे यांनी केले.

• 44 विविध विषयांच्या ज्ञानमंडळांसह व्यापक नोंदी

• विश्वासार्ह आणि तज्ज्ञांकडून संपादित माहिती

• वर्णनासहित अधिकाधिक चित्रांचा वापर

• ‘विश्वकोशा’ची प्रथमावृत्ती आता डिजिटली उपलब्ध

• खास बालकांसाठी ‘कुमार विश्वकोश’

• साडे तीन लाख शब्दांचा मराठी, इंग्रजीतील अर्थांसह समग्र शब्दकोश

• नोंदी शेअर करण्यासाठी सोशल मीडियाच्या लिंक्स

• विषयनिहाय, लेखकनिहाय संपूर्ण सूची

• र्‍हसव-दीर्घ विरहीत शोेधप्रणाली