‘आषाढी’च्या निमित्ताने ‘हा’ निरागस विठोबा आठवला का?

ऐंशीचे दशक साधारण संपत आले होते. मराठी चित्रपटांसाठी नव्या उमेदिचा हा काळ सुरू झाला होता. दादा कोंडके, रमेश देव, राजा गोसावी यांसारख्या मातब्बर कलाकारांकडून या क्षेत्राची धूरा तरूण पिढीकडे सोपविण्यात येत होती. यामध्ये अशोक सराफ, लक्ष्मीकांत बेर्डे, सचिन पिळगावकर, महेश कोठारे, अजिंक्य देव, प्रशांत दामले यांसारख्या नव्या दमाच्या कलाकारांचा समावेश होता. याच काळात म्हणजेच 1988 साली रमाकांत कवठेकर यांनी दिग्दर्शित केलेला ‘पंढरीची वारी’ हा चित्रपट प्रदर्शित झाला. त्याकाळी या चित्रपटाने किती रूपये कमाविले आणि किती पुरस्कार मिळविले याच्या तपशीलात न जाता या चित्रपटाने मराठी सृष्टीला व प्रेक्षकांना कोणत्या गोष्टी दिल्या यावर आज भाष्य करणं अधिक गरजेचे आहे.

कळस लोकप्रियतेचा!
तसं मराठी चित्रपटांसाठी कौटुंबिक आणि धार्मिक विषय पहिलेपासूनच अधिक जिव्हाळ्याचे ठरत आले होते. कारण प्रेक्षकांना जे अधिक बघायला आवडतं ते देण्याचा या चित्रपटांनी प्रयत्न केला. याच धार्मिक विषयाचा आधार घेत राम कवठेकर यांनी ‘पंढरीची वारी’ या चित्रपटाची कथा महाराष्ट्राचे श्रद्धास्थान असणार्‍या विठोबारायाच्या भोवती गुंफली. एका छोट्याशा गावातील वर्षानुवर्ष विठोबावर निस्सिम भक्ती करणारा सेवेकरी, त्याउलट नास्तिक असणारी त्याची बायको, या दोघांमधील सुवर्णमध्य साधायचा सतत प्रयत्न करणारी त्यांची तरूण मुलगी व त्या गावातील तीन लबाड तरूण अशी या चित्रपटातील प्रमुख पात्र होती. ही पात्र बाळ धूरी, जयश्री गडकर, अशोक सराफ, राजा गोसावी यांनी बखुबी निभावली पण या सगळ्यांपेक्षा अधिक भाव खाऊन गेला तो या चित्रपटात बाल कलाकाराची भुमिका वठविणारा बकुळ कवठेकर! बकुळने साकारलेली विठोबाची भूमिका खरतर खूपच अवघड होती कारण ही भूमिका अबोल होती. त्याला जो काही अभिनय करायचा होता तो केवळ त्याच्या हावभावातून आणि त्याच्या देहबोलीतून. पण या सगळ्यात तो कुठेच कमी पडला नाही. अगदी अल्लड, निरागस परंतु तितकाच अवलिया विठोबा बकुळने पडद्यावर इतक्या सशक्तपणे साकारला की, ज्या ज्या प्रेक्षकांनी हा चित्रपट बघितला असेल त्यांना आषाढी एकादशीच्या दिवशी किमान एकदातरी या व्यक्तिरेखेची आठवण झाल्याशिवाय राहात नाही! त्यानंतर बकुळ फार चित्रपटांमध्ये दिसला नाही. पुढे पुण्यातील भारती विद्यापिठात ‘फाईन आर्ट’च शिक्षण घेत असताना ह्दयविकाराच्या तिव्र झटक्याने 2002 साली बकुळचा अकस्मित मृत्यु झाला. आज बकुळ असता तर तो नक्की काय करत असता माहित नाही, पण त्याच्यारूपाने आपण एक चांगला ‘कलाकार’ गमविला याच दु:ख मात्र नक्कीच सलत आहे. 

मला आजही आठवतयं की अगदी गेल्या काही वर्षांपर्यंत दर आषाढी एकादशीला सह्यांद्री वाहिनीवर ‘पंढरीची वारी’ हा चित्रपट आवर्जुन दाखविला जायचा. वारीचा अनुभव, पांडुरंगाची भक्ती आणि त्यातच या चित्रपटाची साथ यामुळे तमाम महाराष्ट्रवासीय न चुकता यामध्ये तल्लीन व्हायचे. माझ्या पिढीतल्या आजच्या प्रत्येक तरूणाने हा चित्रपट पाहिलाच असेल. भलेही तेव्हा तो फार धार्मिक किंवा कधीकधी कंटाळवाणा वाटत असला तरी त्या चित्रपटाची पारायणं आपण सर्वांनीच केली आहेत. एक सूत्रबद्ध कथेची मांडणी, कॅमेराचा प्रगल्भ वावर, वारकर्‍यांचे टिपलेले हावभाव, पंढरपूरातील व वारीतील वातावरण आणि सर्वच अभिनेत्यांचा दिलखुलास अभिनय यामुळे हा चित्रपट परत परत पाहावा वाटायचा. या चित्रपटातलं ‘धरीला पंढरीचा चोरं’ हे गाणं गेल्या कित्येक वर्षांपासून आजतागायत अनेकांच्या मनात स्थान करून आहे. आज पुन्हा एकदा आषाढी एकादशी आलीये, पण आता हा चित्रपट अपवादानेच कुठल्यातरी वाहिनीवर बघायला मिळतो. हा लेख वाचणार्‍यांपैकी अजूनही कोणी ‘पंढरीची वारी’ हा चित्रपट बघितला नसेल तर खास त्यांच्यासाठी संपूर्ण चित्रपटाची लिंक सोबत जोडली आहे.