उद्ध्वस्त बालपण

जाफर, वय ८ वर्षं. सध्याचा पत्ता विस्थापितांची एक छावणी. आई-वडील सिरियातल्या युद्धात गमावलेले. सारा, एकदम कोवळ्या वयातली, जेमतेम ६ वर्षाची. तीही अशीच एका छावणीतली. लहान वयातच बॉम्बस्चा अनुभव घेतलेली. आई-बापाचा पत्ता नसलेली. हिला काय हवंय विचारलं तर हिचं उत्तर घरात राहिलेली खेळणी आणि हिचं घर.

मोहोम्मद, हा थोडा मोठा, १२ वर्षांचा. स्वतः च्या डोळ्यासमोर नात्यातल्या चाळीस पन्नास माणसांचा बळी गेलेला पाहिलेला. त्याच्याच वयाची आठ चुलत भावंडं ह्याने डोळ्यादेखत गमावली. त्या मानाने मोहोम्मद थोडा सरावलेला.

याकूब, ९ वर्षांचा. ह्याचे वडील एका सकाळी बाजारात गेले, ते परत आलेच नाहीत. कोवळ्या वयात कुटुंबाची जवाबदारी घेतलीय ह्याने. एकटा कमावणारा आहे आता घरात.

सईद, चारच वर्षांचा. आई वडिलांसोबत एक बॉम्ब, ह्याचे पायही घेऊन गेला. छोट्या पोराने हॉस्पिटलमध्ये लढा दिला आणि उभा राहिला पुन्हा. डॉक्टरांना ह्याचं फार कौतुक. आई वडिलांच्या आठवणीने आजीच्या कुशीत हुमसून रडतो बिचारा. ह्यांच्यासारखी शेकडो हजारो लहान मुलं आज मध्यपूर्व आशियात आहेत. ना घराचा पत्ता, ना आईबापाचा!

ऑफिसच्या कॅफेटेरियामध्ये जेवायला बसलो होतो आणि मुलांच्या शाळेवर गप्पा चालू होत्या. CBSE, SSC, ICSE इत्यादी. कॅफेटेरियामधल्या भिंतीवरच्या टीव्हीवर बीबीसीवर इराकमधल्या मोसुल शहरातल्या बातम्या लागल्या होत्या. इराकी आणि कुर्दिश फौजांनी मोसुल शहर आयसिसकडून पुन्हा एकदा ताब्यात घेण्यासाठी युद्ध पुकारलं आहे. आणि इराकच्या संयुक्त फौजांना यशाची हमी आहे.

मोसुल हे इराक मधलं दुसरं मोठं शहर. पण शहर ह्या प्रकाराचा लवलेशही फुटेजेस मध्ये दिसत नव्हता. जागोजागी फक्त पडकी घरं, उजाड वस्त्या, विखुरलेले बाजार! हे सर्व बघत असताना बीबीसीच्या काही व्हिडीओजमध्ये पाहिलेली ही लहान मुलं आठवली.

किती स्टार्क कॉन्ट्रास्ट होता. टेबलवर बसलेल्या आमच्या गप्पांमध्ये आमच्या मुलांच्या भविष्याचा विचार चालू होता. आणि त्याचवेळी समोर भविष्य तर दूरच, पण आज संध्याकाळी एखादा ब्रेडचा तुकडा तरी नशिबात असेल की नाही, ह्याची भ्रांत असणारी आपल्याच मुलांच्या वयाची लहानपण करपलेली हि सर्व युद्धग्रस्त मुलं आहेत.

ज्या वयात खेळावं, बागडावं, धमाल करावी त्या वयात ह्या सर्व मुलांच्या नशिबात भयावह जगणं आलंय. लहानसहान गोष्टीत सुद्धा चाईल्ड सायकॉलॉजी वगैरेचा विचार आपण करतो. आपल्या मुलांना फुलासारखं जपतो. आणि हि सर्व मुलं? त्यांचं काय होत असेल? फॉर अ चेंज हाही विचार करून बघायला हरकत नाही.

आईबाप, शाळा, मित्र मैत्रिणी ह्या पासून मध्यपूर्व आशियातली अनेक मुलं कित्येक मैल लांब आहेत. आपलं शहर, आपलं घर ह्यापुढे आयुष्यात कधी पुन्हा बघायला मिळेल कि नाही ह्याची जराही खात्री नाही. भविष्यात आहे फक्त अंधार. लॉस्ट जनरेशन हेच नाव आहे ह्या पिढीला. आई वडिलांच्या आजी आजोबांच्या कुशीत निश्चिन्त झोपावं त्या वयात रात्रीदेखील एखाद्या निवाऱ्याबाहेर काढणारे अनेक कच्चे बच्चे आहेत. न जाणो एखादा बॉम्ब येऊन पडायचा आणि जीवच घेऊन जायचा. कोवळ्या वयात ह्यांचा लढा चालू आहे फक्त सर्व्हायव्हलचा, जगण्याचा.

धार्मिक अतिरेक, खुळचट कल्पना, अकलेचा अभाव, अप्रगत विचार, विज्ञानाचा काडीचाही नसलेला संबंध, माकडाच्या हाती कोलीत मिळावं तसा हाती आलेला तेलाचा अफाट पैसा, त्यात भर म्हणून सहज मिळणारी शस्त्र- हिंसाचारासाठी परफेक्ट रेसिपी सीरिया, इराक, तुर्कीसारख्या मध्यपूर्व आशियातल्या देशांमध्ये तयार झालीये आणि त्या रेसिपीत मोहम्मद, सारा, जाफर, याकूब, सईद सारखी हजारो लहान मुलं  भाजली जाताहेत.

तालिबान, अल कैदा, आय एस, जैश ए मोहोम्मद, लष्कर ए तयबा सारख्या वेगवेगळ्या नावाने थैमान घालणाऱ्या ह्या संघटना भारतात काश्मीरच्या उंबरठ्यातून आधीच आत शिरल्या आहेत. पश्चिम बंगाल, केरळसारख्या कम्युनिस्टांच्या राज्यात  त्यांना खतपाणी मिळेलच. सर्वसामान्य नागरिक म्हणून आपल्याच आता थोडंतरी डोळस व्हायची गरज आहे. काश्मिरात सैन्याच्या कारवाईला पाठिंबा न देणाऱ्यांना त्यांची जागा दाखवली नाही, पश्चिम बंगाल मध्ये दुर्गा पूजेत हैदोस घालणाऱ्याना धडा शिकवला नाही, मतांसाठी जातीचं, धर्माचा राजकारण करणाऱ्यांना वेळीच विरोध केला नाही तर सध्या तरी लांबवर असलेला हा धार्मिक अतिरेक आपल्या घरात शिरेल आणि एक दिवस आपली पुढची पिढीही अनाथ असेल. सुजलाम सुफलाम अशा आपल्याच देशात एकेक कण अन्नाला आपल्या नेक्स्ट जनरेशनने मोताद होऊ नये अशी इच्छा असेल तर हे आत्ताच थांबवायला हवं.

- सारंग लेले